Μάθημα XXXIV
Valerius Maximus, 2, 10, 2 (Διασκευή)
Ad eundem Africanum in Liternina uilla se continentem conplures praedonum duces uidendum eodem tempore forte confluxerunt. quos cum ad uim faciendam uenire existimasset, praesidium domesticorum in tecto conlocauit eratque in his repellendis et animo et apparatu occupatus. quod ut praedones animaduerterunt, dimissis militibus abiectisque armis ianuae adpropinquant et clara uoce nuntiant Scipioni non uitae eius hostes, sed uirtutis admiratores uenisse conspectum et congressum tanti uiri quasi caeleste aliquod beneficium expetentes: proinde securum se ~ nobis spectandum praebere ne grauetur. haec postquam domestici Scipioni retulerunt, fores reserari eosque intromitti iussit. qui postes ianuae tamquam aliquam religiosissimam aram sanctumque templum uenerati cupide Scipionis dexteram adprehenderunt ac diu osculati positis ante uestibulum donis, quae deorum inmortalium numini consecrari solent, laeti, quod Scipionem uidisse contigisset, ad lares reuerterunt
Ο Σκιπίωνας ο Αφρικανός και οι λήσταρχοι
Ο Σκιπίωνας ο Αφρικανός ο πρεσβύτερος (Publius Cornelius Scipio Africanus maior) υπήρξε ο νικητής του Αννίβα στο Β' Καρχηδονιακό πόλεμο (βλ. την εισαγωγή στο μάθημα XI). Οι αντίπαλοί του, με επικεφαλής τον Κάτωνα (βλ. την εισ. στο μάθημα XXV), αγωνίστηκαν να αμαυρώσουν την αίγλη του για πολιτικούς λόγους. Εντούτοις, ο Σκιπίωνας παρέμεινε μια εξαιρετικά δημοφιλής προσωπικότητα, όπως διαπιστώνουμε και από το παρακάτω κείμενο: σε αυτό ο Σκιπίωνας γίνεται κυριολεκτικά «αντικείμενο λατρείας» από τους λήσταρχους. Το επεισόδιο αυτό είναι ενδεικτικό για την τάση των Ρωμαίων να διοχετεύουν ένα μέρος —ίσως το πιο χαρακτηριστικό— της θρησκευτικότητάς τους στη «θεοποίηση» των μεγάλων μορφών του παρελθόντος τους (βλ. και την εισαγωγή στο μάθημα V).
Cum Africanus in Literno esset, complures praedonum duces forte salutatum* ad eum venerunt. Tum Scipio, cum se ipsum captum* venisse eos existimasset, praesidium domesticorum in tecto conlocavit. Quod ut praedones animadverterunt, abiectis armis ianuae appropinquaverunt et clara voce Scipioni nuntiaverunt (incredibile auditu!) virtutem eius admiratum* se venisse. Haec postquam domestici Scipioni rettulerunt, is fores reserari eosque intromitti iussit. Praedones postes ianuae tamquam sanctum templum venerati sunt et cupide Scipionis dextram osculati sunt. Cum ante vestibulum dona posuissent, quae homines deis immortalibus consecrare solent, domum reverterunt.
Αρχικοί χρόνοι ρημάτων
-sum-fui-/-esse, μτχ. μελλ.: futurus
1, saluto
4, venio-veni-ventum-venire
3, capio-cepi-captum-capere
1, existimo
1, conloco
3, animadverto-animadverti-animadversum-animadvertere
3, abicio-abieci-abiectum-abicere
1, appropinquo
1, nuntio
4, audio-audivi (-ii)-auditum-audire
1, admiror-admiratus sum-admirari, αποθετικό
3, refero-rettŭli (& retuli), rĕlātum (& rellatum), rĕferre
1, resero
3, intromitto-intromisi-intromissum-intromittĕre
2, iubeo-iussi-iussum-iubere, διατάζω, 7
1, veneror-veneratus sum-venerari, αποθετικό
1, osculor-osculatus sum-osculari, αποθετικό
3, pono-posui-positum-ponere
1, consecro
2, soleo-solitus sum-solere, ημιαποθετικό
3, revertor-reverti & reversus sum-reverti, αποθετικό & ημιαποθετικό
Συντακτικές Παρατηρήσεις
- cum...esset: Δευτερεύουσα επιρρηματική χρονική πρόταση, ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στην κύρια πρόταση. Εισάγεται με το σύνδεσμο cum (ιστορικός ή διηγηματικός: ο ιστορικός cum υπογραμμίζει τη βαθύτερη σχέση της δευτερεύουσας με την κύρια πρόταση· δημιουργεί μια σχέση αιτίου και αιτιατού ανάμεσά τους), εκφέρεται με υποτακτική (είναι φανερός εδώ ο ρόλος του υποκειμενικού στοιχείου που υπάρχει στην υποτακτική) παρατατικού (esset), γιατί εξαρτάται από ρήμα ιστορικού χρόνου (venerunt: ιστορικός παρακείμενος), και εκφράζει το σύγχρονο στο παρελθόν σε σχέση με το ρήμα της κύριας πρότασης
- in Literno: εμπρόθετη αφαιρετική που δηλώνει στάση σε τόπο στο esset. Δε χρησιμοποιείται η απρόθετη γενική, γιατί δηλώνει κανονικά όχι την πόλη Literno αλλά την έπαυλη (villa) του Σκιπίωνα στο Λίτερνο.
- praedonum: γενική αντικειμενική στο duces. (Κατά τους Πασχάλη-Σαββαντίδη, σελ. 101, είναι γενική κτητική στο duces)
- salutatum: αιτιατική του σουπίνου που εκφράζει το σκοπό της κίνησης στο venerunt
- forte: επιρρηματικός προσδιορισμός του τρόπου στο venerunt
- se: αντικείμενο στο σουπίνο captum (έμμεση ή πλάγια αυτοπάθεια)
- ipsum: κατηγορηματικός (ή και επιθετικός) προσδιορισμός στο se
- cum...existimasset: Δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση, ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στην κύρια πρόταση. Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο cum, εκφέρεται με υποτακτική (επειδή η αιτιολογία είναι το αποτέλεσμα μιας εσωτερικής, λογικής διεργασίας) υπερσυντελίκου (existima[vi]sset), γιατί εξαρτάται από ρήμα ιστορικού χρόνου (conlocavit: ιστορικός παρακείμενος), και εκφράζει το προτερόχρονο στο παρελθόν σε σχέση με το ρήμα της κύριας πρότασης
- domesticorum: γενική διαιρετική (ή του περιεχομένου) στο praesidium
- utquod...animadverterunt: Δευτερεύουσα χρονική πρόταση, ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στην κύρια πρόταση. Εισάγεται με το χρονικό σύνδεσμο ut, εκφέρεται με οριστική παρακειμένου και εκφράζει το προτερόχρονο στο παρελθόν σε σχέση με το ρήμα της κύριας πρότασης.
- quod=όλα τα προηγούμενα
- abiectis armis: ιδιάζουσα αφαιρετική απόλυτη· το abiectis είναι χρονική μετοχή με υποκείμενο το armis.
- ianuae: αντικείμενο σε δοτική στο appropinquaverunt
- voce: αφαιρετική οργανική του τρόπου στο ρήμα
- clara: κατηγορηματικός προσδιορισμός στο voce (δηλώνει προσωρινή ιδιότητα)
- incredibile: προεξαγγελτική παράθεση στη φράση virtutem...venisse
- auditu: αφαιρετική του σουπίνου, εκφράζει την αναφορά δίπλα στο incredibile
- Scipioni, venisse: έμμεσο & άμεσο αντικείμενο στο nuntiaverunt
- se: αιτιατική της προσωπικής αντωνυμίας ως υποκείμενο στο venisse. Πρόκειται για ταυτοπροσωπία· βλ. γραμματική, σελ. 166
- virtutem: αντικείμενο του σουπίνου admiratum (που δείχνει το σκοπό της κίνησης στο απαρέμφατο venisse)
- haec postquam...rettulerunt: Δευτερεύουσα χρονική πρόταση. Εισάγεται με το χρονικό σύνδεσμο postquam, εκφέρεται με οριστική παρακειμένου και εκφράζει το προτερόχρονο στο παρελθόν...
- tamquam templum: κατηγορούμενο του αντικειμένου postes· μπορούμε όμως να εννοήσουμε δευτερεύουσα υποθετική παραβολική πρόταση: tamquam postes essent sanctum templum(=κατηγορούμενο του υποκειμένου postes μέσω του συνδετικού essent)
- cum...posuissent: Δευτερεύουσα επιρρηματική χρονική πρόταση, ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στην κύρια πρόταση. Εισάγεται με το σύνδεσμο cum (ιστορικός ή διηγηματικός: ο ιστορικός cum υπογραμμίζει τη βαθύτερη σχέση της δευτερεύουσας με την κύρια πρόταση· δημιουργεί μια σχέση αιτίου και αιτιατού ανάμεσά τους.), εκφέρεται με υποτακτική (είναι φανερός εδώ ο ρόλος του υποκειμενικού στοιχείου που υπάρχει στην υποτακτική) υπερσυντελίκου (posuissent), γιατί εξαρτάται από ρήμα ιστορικού χρόνου (reverterunt: ιστορικός παρακείμενος), και εκφράζει το προτερόχρονο στο παρελθόν σε σχέση με το ρήμα της κύριας πρότασης
- ante vestibulum: εμπρόθετος προσδιορισμός που δηλώνει τόπο (το έμπροσθεν) στο ρήμα
- quae...solent: Δευτερεύουσα αναφορική πρόταση, προσδιοριστική στο dona. Εκφέρεται με οριστική και εκφράζει πραγματικό γεγονός...
- deis: έμμεσο αντικείμενο στο απαρέμφατο
- domum: αιτιατική που δηλώνει κίνηση προς κάποιο τόπο
Γραμματικές Παρατηρήσεις
- Africanus-i: Σκιπίων ο Αφρικανός
- Liternum-i: Λίτερνο
- complures-complures-complura (ή compluria στα μετακλασικά κείμενα), γεν. πληθ.: complurium, βλ. γραμματική, σελ. 33. Απαντά και υπερθετικός complurimi-ae-a
- domesticus-a-um<domus, domestici-orum (αρσ.): οι δούλοι (pluralia tantum)
- arma-ōrum: pluralia tantum. βλ. γραμμ. σελ. 26· η γενική πληθυντικού και armūm (Pac. ap. Cic. Or. 46, 155; Att. ap. Non. p. 495, 23)
- incredibilis-is-e, immortalis-is-e: επίθετα χωρίς παραθετικά
- virtus-tutis, 3, Θ, ανδρεία, 17, virtutes-um (βλ. Θ. Κακριδής, Γραμματική της λατινικής γλώσσης, σελ. 31). Στο λεξικό Charlton T. Lewis, An Elementary Latin Dictionary, ως γενική πληθυντικού δίνει virtutium...
- foris-is: πληθυντικός fores-for(i)um (>forum, φόρουμ!)
- dexter(-dextra-dextrum)-dexterior-dextimus, clarus/-ior/-issimus, sanctus-sanctior-sanctissimus
- cupide-cupidius-cupidissime
Ασκήσεις
- Cum Africanus in Literno esset: (prae)sentem in Literno
- Quod ut praedones animadverterunt: Σύμπτυξη σε μετοχή: Quo a praedonibus animadverso
- abiectis armis: Ανάλυση: Τρέπουμε τη χρονική μετοχή σε χρονική πρόταση τρέποντας πρώτα το εννοούμενο ποιητικό αίτιο a praedonibus σε υποκείμενο: Cum praedones abiecissent arma... [Υποτακτική υπερσυντελίκου, δηλώνει το προτερόχρονο στο παρελθόν σε σχέση με το ρήμα της κύριας πρότασης (appropinquaverunt: οριστική ιστορικού παρακειμένου)]
- is fores reserari eosque intromitti iussit: is iussit domesticos reserare fores et intromittere eos: reserate fores intromittiteque eos!: reseranto fores, intromittuntor ei
Ερωτήσεις Πανελληνίων
- Haec postquam domestici Scipioni rettulerunt: Nα μετατρέψετε την ενεργητική σύνταξη σε παθητική. Μονάδες 4 (2006 EH)
- (Praedones), cum ante vestibulum dona posuissent, domum reverterunt: Να ξαναγράψετε την περίοδο, αφού μετατρέψετε τη δευτερεύουσα πρόταση σε αφαιρετική απόλυτη. Μονάδες 4 (2006 EH)
- Quod ut praedones animadverterunt • Ut primum exsulem deinde hostem te viderem: Να αναγνωρίσετε το είδος των παραπάνω προτάσεων (μονάδες 2) και να αιτιολογήσετε την έγκλιση και το χρόνο του ρήματος της καθεμιάς (μονάδες 4). Μονάδες 6 (2006 EH)