Ο Νικολός Στορνάρης και η Επανάσταση εναντίον των Τούρκων στον Ασπροπόταμο (5 Ιουλίου 1821)

Σπυρίδων Βλιώρας, εφ. Τα Μετέωρα, 22/7/2021

(Η πλήρης εκδοχή του κειμένου θα δημοσιευτεί σε βιβλίο που θα εκδοθεί προσεχώς…)

(http://www.vlioras.gr/1821/Stornaris3.html)

3^ο μέρος: Επανάσταση στη Θεσσαλία και τις γειτονικές περιοχές

1821.05.07: Επανάσταση σε Μαγνησία

Ο επαναστατικός αναβρασμός από τη Μολδοβλαχία και τη νότια Ελλάδα έφθασε και στη Θεσσαλία. «Σήκωσαν ἐπανάστασιν εἰς τοὺς Τούρκους καὶ σκλαβώθηκαν κόσμος καὶ ἔκαψαν ἐκλησιὲς καὶ μοναστήρια καὶ ἀποροῦσε ὁ κόσμος.»¹

Στις 7 Μαΐου του 1821 ξεκίνησαν οι επαναστατικές κινήσεις από το Πήλιο: «Μακρινίτσα, 2 (εννοεί 7) Μαΐου 1821. Ἔγινε μία ἀποστασία, δηλαδὴ ἐσήκωσαν τουφέκι τὰ εἰκοσιτέσσερα χωρία Βόλου κατὰ τῶν Τούρκων. Τὸ πρῶτον καλῶς ἠκολούθησαν,² ὕστερον δὲ ἦλθεν Μαχμούτης πασᾶς καὶ κόσμον ἐσκλάβωσεν καὶ βιὸς ἔλαβε καὶ ὁσπίτια τὰ περισσότερα ἔκαυσεν καὶ μέγας χαλασμός ἔγινεν εἰς τοῦτον τὸν κόσμον.»³ «1821: ἁρπάγησαν τὰ εἰκοσιτέσσαρα χωρία παρὰ τῶν Τουρκῶν, Μαΐου 11.»⁴

1821.05.10–15: Επανάσταση σε Άγραφα

«Η επανάσταση είχε επεκταθεί και στα Άγραφα, χάρη στις προσπάθειες κυρίως του οπλαρχηγού Κωνσταντίνου Βελή,⁵ αλλά και του Σταμούλη Γάτσου και του Λογοθέτη Ζώτου. Σύντομα οι Αγραφιώτες έδιωξαν τους Τούρκους από την περιοχή τους και παίρνοντας θάρρος μπήκαν στο θεσσαλικό έδαφος και έκαψαν τουρκικά χωριά. Ο Μαχμούτ πασάς Δράμαλης όμως της Λάρισας τους ανάγκασε να υποχωρήσουν, μέχρι τα κρησφύγετά τους. (…) Οι Τούρκοι αντεπιτέθηκαν και νίκησαν τις δυνάμεις των επαναστατών σε μάχη μεταξύ 10 και 15 Ιουλίου, συνέλαβαν μάλιστα αιχμάλωτο τον ηρωικό Κωνσταντίνο Βελή και τον έστειλαν στην Κωνσταντινούπολη, όπου λίγο αργότερα θανατώθηκε με φρικτά βασανιστήρια. Μετά τη μάχη κάθε αντίσταση παρέλυσε και ο οπλαρχηγός Σταμούλης Γάτσος συνθηκολόγησε με τους Τούρκους. Η απώλεια του Βελή ήταν μεγάλο πλήγμα για την προώθηση του επαναστατικού κινήματος στην Ευρυτανία αλλά και γενικότερα στη Ρούμελη.»⁶

«Συσσωματωθέντες δὲ ὑπὸ τὸν ὁπλαρχηγὸν Σταμούλην Γάτσον ὅ τε Λογοθέτης Ζῶτος καὶ οἱ ὑφοπλαρχηγοὶ Κωνσταντῖνος Βελῆς, Κωνσταντίνος Βουλπιώτης καὶ Χρῆστος Σουλιώτης, ἐπέπεσον κατὰ τῆς Θεσσαλίας. (…) Ὁ Μαχμοὺτ πασᾶς τῆς Δράμας (Dramalı Mahmut Paşa) ἀντεξελθὼν πολυάριθμος ἐκ τῆς Λαρίσης, ἠνάγκασεν ὅπως ὀπισθοδρομήσωσι, (…) ἀπώθησεν αὐτοὺς εἰς τὰ ἐνδότερα, καὶ τὴν πέραν τοῦ Ζυγοῦ κειμένην Ῥεντίνην κατέλαβε. (…) Ἐπὶ τέλους ὑπερισχύσας ὁ Μαχμοὺτ πασᾶς (Dramalı Mahmut Paşa) διεσκόρπισε πάντας, καὶ μεταξὺ ἄλλων αἰχμαλωτεύσας καὶ τὸν Κωνσταντῖνον Βελῆν ἀπέστειλεν εἰς Κωνσταντινούπολιν, ἐκεῖ θυσιασθέντα.

Διὰ τοσούτων ἀλλεπαλλήλων ἐπιτυχιῶν οἱ Τοῦρκοι ἐνέσπειραν τὴν δειλίαν καὶ τὴν ἀμηχανίαν, ὅτε ὁ Σταμούλης Γάτσος, προλαμβάνων δεινότερα ἐπικείμενα δυστυχήματα, συνεβιβάσθη μετὰ τοῦ Μαχμοὺτ πασᾶ, καὶ ἡ Ἀγραία⁷ εἰς τὴν προτέραν ὑποταγὴν ἐπανῆλθε. Ἀπὸ τοῦδε κατεῖχον οἱ Τοῦρκοι τὴν Ῥεντίνην, ὡς θέσιν πολεμικῶς ἀναγκαίαν. Ἡ ἄμεσος δ’ αὕτη ἀποτυχία τῆς ἐπαναστάσεως τῆς Ἀγραίας γενήσεται κατὰ μέγα μέρος ἡ αἰτία καὶ ἄλλων.»⁸

1821.06–07: Επανάσταση σε Σιράκο και Καλαρίτες

Τον Ιούνιο του 1821 η Επανάσταση κηρύχθηκε και στα ηπειρωτικά χωριά Καλαρίτες⁹ και Σιράκο,¹⁰ απ’ όπου κατάγονταν αρκετοί μυημένοι στη Φιλική Εταιρεία, όπως ο Ιωάννης Κωλέττης, γιατρός στην αυλή του Αλή πασά. Ο εμπειροπόλεμος Αλβανός Ιμπραΐμ Πρεμέτης είχε διοριστεί από τον Χουρσίτ πασά με ισχυρή δύναμη 700 περίπου Αλβανών να ελέγχει την επικοινωνία Ηπείρου και Θεσσαλίας.

«Και παρόλο ότι τα σουλτανικά στρατεύματα βρίσκονταν πολύ κοντά, οι Καλαριτινοί και οι Σιρακιώτες ήταν έτοιμοι να ενωθούν με τους επαναστατημένους αδελφούς των. Ενθαρρύνονταν άλλωστε από τις έριδες μεταξύ Τούρκων και Αλβανών, από την επανάσταση μεγάλου μέρους της Στερεάς καθώς και από τη συνδρομή που τους υπόσχονταν οι Ακαρνάνες και οι Σουλιώτες οπλαρχηγοί.»¹¹

Το σχέδιο που είχε καταστρωθεί από τον Μάρκο Μπότσαρη προέβλεπε την ταυτόχρονη κατάληψη των Κατσανοχωρίων¹² από τους Γώγο Μπακόλα και Κουτελιδαίους και των Καλαριτών και Σιράκου από τους Νικολό Στορνάρη και Γιάννη Ράγκο. Ο Μάρκος Μπότσαρης με τους Σουλιώτες θα επιτίθονταν στα σουλτανικά στρατεύματα. Όμως σώματα Αλβανών Τσάμηδων, καταπατώντας τη συνθήκη της Γλυκής εισέβαλαν σε χωριά του Σουλίου κι ο Μπότσαρης αναγκάστηκε να επιστρέψει σ’ αυτά, για να τα υπερασπιστεί.

«Ο επαναστατικός όμως αναβρασμός στις δύο κωμοπόλεις μεγάλωνε και λίγες ημέρες αργότερα οι κάτοικοι ξεσηκώθηκαν με οπλαρχηγό τον Γιάννη Ράγκο και απέκλεισαν τον Ιμπραΐμ Πρεμέτη και τους άνδρες του σε λίγα οχυρωμένα σπίτια. Φανερά ανήσυχος ο Χουρσίτ για τον κίνδυνο που παρουσιαζόταν στα νώτα του έστειλε εναντίον τους ισχυρό στρατό με τον οποίο ενώθηκε και η δύναμη του Ιμπραΐμ Πρεμέτη, που στο μεταξύ, κατόπιν συνθήκης με τους επαναστάτες, είχε αναχωρήσει για τα Ιωάννινα. Οι Έλληνες οχυρώθηκαν στα δύο κεφαλοχώρια αλλά οι Τούρκοι κατόρθωσαν σύντομα να τους υπερφαλαγγίσουν.¹³ Έτσι οι κάτοικοι¹⁴ βλέποντας ότι ήταν αδύνατη κάθε αντίσταση πήραν ό,τι πολύτιμο είχαν και αναχώρησαν. Ελεύθεροι τότε οι Τούρκοι, χωρίς να συναντήσουν παρά μεμονωμένη μόνο αντίσταση από λίγους ενόπλους, μπήκαν στα κεφαλοχώρια και τα έκαψαν. Οι κάτοικοι διεσπάρησαν στις γειτονικές περιοχές, ενώ ο Κωλέττης και οι πρόκριτοι κατέφυγαν στο Μεσολόγγι.»¹⁵

Πηγές

«Κατ’ αὐτόν τὸν χρόνον στρατὸν συγκείμενον ἐξ Ὀσμανλίδων καὶ Ἀλβανῶν μέχρι 5 χιλιάδων ἔπεμψεν ὁ στρατάρχης πρὸς ἀπόκρουσιν τῶν εἰς τὰς κώμας Σιράκου καὶ Καλαρίτης ἀπελθόντων καὶ ἀπερχομένων ὁπλαρχηγῶν, Στορνάρη, Γώγου, Ράγκου καὶ Κουτελίδα. Εἰς τὰς κώμας δὲ ταύτας ὡς εἰς θέσιν ὀχυρὰν ὑπῆρχον ἤδη καταφυγόντες πλεῖστοι ὅσοι εὐκατάστατοι Ἰωαννῖται, ἔχοντες μεθ’ ἑαυτῶν τὸ ἀξιολογώτερον τῆς κινητῆς περιουσίας των. Πρὶν ἢ προλάβωσιν οἱ ἀνωτέρω ὁπλαρχηγοὶ ἵνα συγκεντρωθῶσιν εἰς τὰς ἀναγκαίας θέσεις, ἐπέπεσε κατὰ τὴν 25^ην Ἰουνίου ὁ ὀθωμανικὸς στρατὸς καὶ ὡς ἐκ τῆς αἰφνίδιας ἐπιθέσεώς του οἱ ἐν Σιράκῳ καὶ Καλαρίτῃ Ἰωαννῖται καὶ ἐντόπιοι μόλις προέλαβον ἵνα διαφύγωσι τὴν αἰχμαλωσίαν φεύγοντες πρὸς τὴν Ἀμφιλοχίαν καὶ Ἀθαμανίαν, καὶ ἐγκαταλείψαντες πᾶσαν τὴν περιουσίαν των.»¹⁶

«Ἐν τοσούτῳ ἡ ἐπανάστασις διεδόθη καὶ περαιτέρω. Πρὸς διατήρησιν τῆς ἐλευθέρας κοινωνίας τῶν ἐν Ἰωαννίνοις καὶ Θεσσαλίᾳ στρατοπέδων εἶχαν σταλῇ παρὰ τοῦ Χουρσήδη 750 Τοῦρκοι ὑπὸ τὸν Ἰβραῒμ Πρεμέτην εἰς τὰς ἐπὶ τοῦ Πίνδου δύο μεγάλας Βλαχοκωμοπόλεις, τὴν τῶν Καλαρίτων καὶ τὴν τοῦ Σιράκου, τρία μίλια ἀπ’ ἀλλήλων ἀπεχούσας, ὧν ἡ μὲν πρώτη περιεῖχε 680, ἡ δὲ δευτέρα 750 οἰκογένειας, ὅλας χριστιανικάς. Οἱ κάτοικοι αὐτῶν, καταθλιβόμενοι, φορολογούμενοι καὶ ὑβριζόμενοι παρὰ τῶν Τούρκων, ὑποκινούμενοι δὲ καὶ ὑπὸ τῶν θελόντων τὴν διάχυσιν τῆς ἐπαναστάσεως προκρίτων, Κωνσταντίνου Τουρτούρη, Πρωτοπαπᾶ Σγούρου, Ἰωάννου Κωλέττη καὶ Νικολάου Γιαννίκου, βουλὴν ἔβαλαν ν’ ἀποστατήσωσι καὶ προσκαλέσαντες κρυφίως εἰς βοήθειάν των τὸν ὁπλαρχηγὸν Γιαννάκην Ῥάγκον ἀπέκλεισαν δύο περίπου ἑβδομάδας πρὸ τῆς μάχης τοῦ Πέτα τοὺς ὑπὸ τὸν Πρεμέτην ἐντός τινων οἰκιῶν καὶ τοὺς ἠνάγκασαν μετὰ δέκα ἡμέρας ν’ ἀναχωρήσωσιν ἀβλαβεῖς ὑπὸ συνθήκας. Ἀλλ’ οὗτοι ἀπερχόμενοι ἀπήντησαν καθ’ ὁδὸν στρατεύματα ἐρχόμενα εἰς τὰς δύο κωμοπόλεις ἐπὶ τῇ διαταγῇ τοῦ Χουρσήδη, μαθόντος τὰ συμβάντα, καὶ ἐστράφησαν εἰς τὰ ὀπίσω. Οἱ Σιρακιῶται ἐφύλατταν τὴν πρὸς τὰ Ἰωάννινα ὁδὸν εἰς ἀπώθησιν τῶν ἐπερχομένων· ἀλλ’ οὗτοι εὑρόντες προθύμους ὁδηγοὺς τοὺς κατοικοῦντας τὸ χωρίον Γότισταν, 4 ὥρας ἀπέχον τοῦ Σιράκου, καὶ νυκτοπορήσαντες διά τινος στενοῦ καὶ ἀνυπόπτου μέρους ἐβάρεσαν αἴφνης ὄπισθεν τοὺς φυλάττοντας τὴν ὁδὸν Σιρακιώτας καὶ τοὺς ἔτρεψαν· ἐν τῷ μεταξὺ δὲ τούτῳ οἱ λοιποὶ κάτοικοι τῶν δύο κωμοπόλεων ἔσπευσαν νὰ μεταφέρωσιν εἰς ἀσφαλὲς μέρος τὰ πολυάριθμα ποίμνιά των καὶ ἔφυγαν καὶ αὐτοὶ ὡς καὶ ὁ ὁπλαρχηγὸς Ῥάγκος, καταφοβηθέντες, ἀπελπισθέντες καὶ κακῶς ἔχοντες· μόνος ὁ ὁπλαρχηγὸς Γερομπαλωμένος, Συντεκνιώτης, ἐπέμενε πολεμῶν γενναίως ἱκανὴν ὥραν, ἔχων μόνον 8 παλικάρια. Τοιουτοτρόπως οἱ ἐχθροὶ ἐκυρίευσαν τὰς δύο κωμοπόλεις ἀναιμωτί,¹⁷ τὰς ἔκαυσαν καὶ ἤρπασαν τὰ ἐναπομείναντα πράγματα τῶν φευγόντων, ἐξ ὧν συνέλαβαν μόνον δέκα. Tὸν αὐτὸν καιρὸν ἔδραξε τὰ ὅπλα καὶ τὸ Ἀσπροπόταμον.»¹⁸

1821.07.05: Επανάσταση στον Ασπροπόταμο

«1821 Ἰουλίου 5. Τὸ ἐσήκωσε ὁ καπτα-Νικολὸς Στορνάρης καὶ ἐσκότωσε τοὺς Ἀρβανίτες εἰς Ἰουλίου 14. Τὸν ἀνικήσαν καὶ ἔκαψαν Πόρτα καὶ Δραμίζι καὶ Τίρνα.¹⁹ Ὁ ἐλάχιστος ταπεινὸς δοῦλος Δημήτριος Νίσας.»²⁰

«Τὸν αὐτὸν καιρὸν ἔδραξε τὰ ὅπλα καὶ τὸ Ἀσπροπόταμον. Ἡ ἐπαρχία αὕτη ἔχει 67 χωρία μικρὰ μεγάλα, ὅλα χριστιανικά. Γενικὸς ἀρχηγὸς τῶν ὅπλων τῆς ἐπαρχίας ἦτον ὁ Νικολὸς Στορνάρης²¹ καὶ εἶχεν ὑπὸ τὴν ὁδηγίαν του τοὺς ὁπλαρχηγοὺς τῶν χωρίων, Χριστόδουλον Χατζηπέτρον, Νάσιον Μάνταλον, τοὺς ἀδελφοὺς αὐτοῦ, Στέριον, Γεώργον, Κώσταν καὶ Μῆτρον, καὶ τὸν γαμβρόν του Γρηγόρην Λιακατᾶν, ὁπλαρχηγὸν τοῦ Κλινοβοῦ. Ἅπαντες δὲ οὗτοι ἐστράτευσαν ἀρχομένου τοῦ Ἰουλίου μετὰ τρισχιλίων ἐπὶ τοὺς ἐν τῇ ἐπαρχίᾳ βασιλικοὺς στρατιώτας, ὄχι φανερά, ὑπὸ τὸ σύμβολον τοῦ Ἑλληνικοῦ Ἀγῶνος, ἀλλ’ ἐπὶ λόγῳ ἀληπασισμοῦ.»²²

Ο Σπυρίδων Τρικούπης μάς εξιστορεί πως στις αρχές Ιουλίου του 1821 3.000 Ασπροποταμίτες υπό τον Νικολό Στορνάρη επαναστάτησαν εναντίον των οθωμανών στα πλαίσια των στρατιωτικών επιχειρήσεων των σουλτανικών δυνάμεων εναντίον του Αλή πασά των Ιωαννίνων,²³ επιχειρήσεις που οι Έλληνες προσπάθησαν να εκμεταλλευτούν προς όφελός τους, προσποιούμενοι τους συμμάχους άλλοτε του Αλή και άλλοτε του σουλτανικού συνασπισμού δυνάμεων.

«Ὁπλαρχηγὸς ἦν ὁ Νικόλαος Στορνάρης, ἀνὴρ διαφέρων ἐπὶ συνέσει, πατριωτισμῷ καὶ ἀνδρείᾳ· ἐτάσσοντο δὲ ὑπ’ αὐτὸν ὁ Ἀθανάσιος Μάνταλος, Χριστόδουλος Χατζῆ Πέτρου, Στέριος, Γεώργιος, Κώστας, Δημήτριος καὶ Γρηγόριος Λιακατᾶς, οἱ πρῶτοι τέσσαρες ἀδελφοὶ ὄντες καὶ ὁ τελευταῖος γαμβρὸς τούτου. Τῇ 5^ῃ Ἰουλίου ὁ Στορνάρης ἐπανέστη μεθ’ ὅλων αὐτῶν, οὗτος μὲν ἐν τῇ Πόρτᾳ, ἐξ ἐκείνων δὲ ὁ μὲν Λιακατᾶς ἐν τῇ Πρεβέντᾳ, ὁ δὲ Μάνταλος ἐν Καλαμπάκᾳ, ὁ δὲ Χριστόδουλος ἐν τῷ Ἀσπροποτάμῳ. Τρισχίλιοι συνεποσώθησαν οἱ περὶ αὐτοὺς ὁπλοφόροι, καὶ οἱ διεσπαρμένοι ἐν τοῖς χωρίοις σουλτανικοὶ Τοῦρκοι ἀμέσως ἐθυσιάσθησαν.»²⁴

Σχέδιο

«Το σχέδιό τους ήταν, με την σύμπραξη του Σταμούλη Γάτσου, οπλαρχηγού Αγράφων, να ενεργήσουν επίθεση κατά των Τρικάλων, ώστε να απαλλαγούν από την απειλή των Τούρκων και να μην έχουν ενοχλήσεις από την πόλη αυτή στο μέλλον, αλλά να έχουν να κάμουν μόνον με τα στρατεύματα του Χουρσίτ γύρω από τα Γιάννενα, γιατί ο Χουρσίτ, πριν από την αναχώρησή του για να χτυπήσει τον Αλή, είχε εγκαταστήσει δύο περίπου χιλιάδες άντρες στα Τρίκαλα και τη Λάρισα υπό την διοίκηση του Μαχμούτ πασά Δράμαλη (Dramalı Mahmut Paşa), για να αναχαιτίσει τους αρματολούς της Πίνδου και του Ολύμπου.»²⁵

«Ο αρχικός σκοπός των πρώτων επαναστατικών κινήσεων στον Ασπροπόταμο ήταν η αποκοπή της επικοινωνίας των στρατευμάτων του Χουρσίτ, ο οποίος αγωνιζόταν να υποτάξει τον εξεγερμένο Αλή Πασά στην Ήπειρο, με τα αντίστοιχα ισχυρά στρατεύματα του Μαχμούτ Δράμαλη, που είχαν εγκατασταθεί στη Λάρισα και ήταν επιφορτισμένα με την επιτήρηση της κατάστασης στη νοτιοανατολική επαναστατημένη Ελλάδα. Η αποκοπή της επικοινωνίας θα επιτυγχανόταν μέσω της ισχυρής στρατιωτικής παρουσίας σε όλες τις διόδους που οδηγούσαν στην Πίνδο. Επακόλουθο του αποκλεισμού των διόδων θα ήταν η αμφισβήτηση της τουρκικής διοίκησης στη Δυτική Ελλάδα και η ενθάρρυνση ανάλογων επαναστατικών κινήσεων σε όλη την Ήπειρο και τη Δυτική Μακεδονία.»²⁶

Μετά όμως τη συνθηκολόγηση των Αγράφων και την καταστροφή του Σιράκου και των Καλαριτών οι μεγαλεπίβολοι στόχοι περιορίστηκαν.

Στρατήγημα: φόνος 70 περίπου οθωμανών

Στην αρχή της επαναστατικής προσπάθειας ο Νικολός Στορνάρης μεταχειρίστηκε ένα —άγριο— στρατήγημα. Φρόντισε να σκοτωθούν από ανθρώπους του 70 περίπου οθωμανοί²⁷ που βρέθηκαν για διάφορους λόγους σε ασπροποταμίτικα χωριά, ώστε να μην υπάρξουν δεύτερες σκέψεις στους Ασπροποταμίτες και θελήσουν ν’ αποφύγουν την ενεργό συμμετοχή τους στην επανάσταση.²⁸

«Καὶ ἂν δὲν ἐφρόντιζεν νὰ βάλῃ εἰς τὸ αἷμα τῶν 70 Τουρκῶν καὶ πολίτας καὶ ἀρματολούς, ὥστε νὰ φοβοῦνται τὴν πλησίασιν τῶν Τουρκῶν, ἤθελαν ἐκεῖνοι πρὸ πολλοῦ μεταχειρισθῇ ὅλα τὰ μέσα πρὸς καταδίωξιν τοῦ φιλελευθέρου τούτου Καπιτάνου των καὶ τῶν ὀπαδῶν του. Πολλάκις ἐνθυμοῦταν τοῦτο τὸ στρατήγημα ὁ Στορνάρης.»²⁹

Συνέχεια επαναστατικών κινήσεων

Στη συνέχεια οι Ασπροποταμίτες ζήτησαν βοήθεια από τον Σταμούλη Γάτσιο των Αγράφων, αυτός όμως, καθώς είχε ήδη συνθηκολογήσει, τους απείλησε πως, αν επαναστατήσουν, θα τους χτυπήσει μαζί με τους Τούρκους. «Κι έτσι ύστερα από την τελευταία αυτή εξέλιξη, που είχε η επανάσταση στ’ Άγραφα με τον Γάτσο, ματαιώθηκε το σχέδιο για την κατάληψη των Τρικάλων και οι Ασπροποταμίτες οπλαρχηγοί έπιασαν διάφορες ισχυρές θέσεις μέσα στα όρια του Αρματολικιού, για ασφάλεια.»³⁰

«Ἕτοιμοι δ’ ὅπως ἐπιπέσωσι κατὰ τῶν Τρικάλων τῆς Θεσσαλίας, ἐζήτησαν πρὸς τοῦτο τὴν σύμπραξιν τῶν Ἀγραίων·³¹ ἀλλ’ ὁ Σταμούλης Γάτσος, ἐν ἄλλῃ ἤδη ὑπάρχων καταστάσει πολιτικῇ, ὡς εἴπομεν, οὐ μόνον ἀπεποιήθη, ἀλλὰ καὶ μετὰ τῶν Τούρκων παρεσκευάσθη, ἵνα προσβάλῃ τὸν Στορνάρην ὄπισθεν, ἐὰν ἐκινεῖτο κατὰ τῶν Τρικάλων. Κατὰ πρῶτον ἤδη οἱ Τοῦρκοι λαμβάνουσι σύμμαχον Ἕλληνα, καὶ ἡ ἐπανάστασις ἐχθρὸν Ἕλληνα. Τοῦ Σταμούλη Γάτσου ἡ διαγωγὴ αὕτη ἀποτέλεσμα ἄμεσον ἐπήνεγκε τὴν παράλυσιν τῆς ἐπαναστάσεως τοῦ Ἀσπροποτάμου. Ἕνεκα τοῦ τουρκοφίλου τούτου τὸ περὶ τῶν Τρικάλων σχέδιον ἐματαιώθη, καὶ μόναι κατελήφθησαν αἱ ἐπὶ τῶν ὁρίων διάφοροι θέσεις πρὸς ἀσφάλειαν τῆς ἐπαρχίας.»³²

«Το σχέδιο λοιπόν των οπλαρχηγών του Ασπροπόταμου ματαιώθηκε και η επανάσταση φάνηκε να παραλύει. Έτσι οι Τούρκοι βρήκαν ευκαιρία να επιτεθούν ταυτόχρονα κατά του Λιακατά, του Χατζηπέτρου και του Στορνάρη, που είχαν καταλάβει αντίστοιχα τα στενά του Κλινοβού, τον Πρόδρομο³³ και την Πόρτα. Στην αρχή αναχαιτίσθηκαν από τους επαναστάτες.»³⁴

«Τότε οἱ Τοῦρκοι ἐπιτεθέντες συγχρόνως, ἄλλοι κατὰ τοῦ Λιακατᾶ ἐν τοῖς ἐπὶ τοῦ Κλινοβοῦ στενοῖς, ἄλλοι κατὰ τοῦ Χατζῆ Πέτρου ἐν τῷ Προδρόμῳ, καὶ ἄλλοι κατὰ τοῦ Στορνάρου ἐν τῷ χωρίῳ Πόρτᾳ, ἀπεκρούσθησαν ἐπαισθητῶς ζημιωθέντες.»³⁵

1821.07.29–30: μάχη στην Πόρτα

Στις 29 Ιουλίου συγκεντρώθηκαν έξω από την Πόρτα³⁶ τόσο οι τουρκαλβανικές δυνάμεις που είχαν καταλάβει το Σιράκο και τους Καλαρίτες όσο και 2.000 πεζοί και ιππείς από τα Τρίκαλα και επιτέθηκαν εναντίον του Στορνάρη. «Ο ηρωικός οπλαρχηγός πολέμησε με ανδρεία μια ολόκληρη ημέρα αλλά τελικά, έπειτα από σοβαρές λιποταξίες των ανδρών του σώματός του, αναγκάσθηκε να υποχωρήσει στα κρησφύγετα της Πίνδου»,³⁷ προς τις οχυρές θέσεις του Κόρμπου.³⁸ «Οι Τούρκοι όμως τους ακολούθησαν και, αφού έκαψαν διάφορα χωριά, αναγκάστηκαν να επιστρέψουν στην Πόρτα,³⁹ γιατί φοβούνταν να διανυκτερεύσουν κοντά σ’ αυτές τις οχυρές θέσεις.»⁴⁰

«Ἀλλ’ ἡ καταστρέψασα τὰς Καλαρίτας καὶ τὸ Σιράκον δύναμις ἔφθασε τῇ 29^ῃ Ἰουλίου εἰς βοήθειαν τούτων, πλήρης θάρρους καὶ τόλμης· τῇ δ’ ἐπιούσῃ ἑνωθεῖσα μεθ’ ἑτέρων δισχιλίων ἱππέων καὶ πεζῶν ἐκ τῶν Τρικάλων, ἐπετέθη κατὰ τοῦ Στορνάρου, φέρουσα καὶ δύο τηλεβόλα. Ὁ Στορνάρης ἀντεπολέμησε καθ’ ὅλην ἐκείνην τὴν ἡμέραν, ὀλίγα ζημιωθείς· γενομένης ὅμως ἐν τῷ στρατοπέδῳ αὐτοῦ λιποταξίας πολλῶν κατὰ τὴν ἐπιοῦσαν νύκτα, ἀπεχώρησεν εἰς τὰ ἐνδότερα ἐπὶ ὀκτὼ ὥρας μακράν, καὶ τὰς θέσεις κατέλαβε τῆς Μαύρης Πούλιας καὶ τοῦ Κόρμπου. Ἐντεῦθεν θαῤῥοῦντες οἱ πολέμιοι, ἔδραμον κατόπιν αὐτοῦ καίοντες τὰ προστυγχάνοντα χωρία,⁴¹ καὶ ἐν τῷ Κόρμπῳ ἐκτυπήθησαν μετὰ τοῦ Στορνάρου ἐκ νέου καὶ ἄνευ ἀποτελέσματος. Νυκτὸς δ’ ἐπελθούσης, ἐπανέστρεψαν κατὰ τὴν Πόρταν, ὡς ῥιψοκινδυνεύοντες ἄλλως ἕνεκα τῶν στενοποριῶν.»⁴²

Κόρμπος.

Ένας καημένος Δεσιανός⁴³ έγραψε μια ενθύμηση για το κάψιμο του χωριού του και τη φυγή των συγχωριανών του στο Κοθώνι,⁴⁴ 53 περίπου χιλιόμετρα νοτιότερα: «1821, Ἰούλιος 16, τὸν καιρὸν ὁποῦ σήκωσεν ἐπανάστασιν ὁ καπιτάνος⁴⁵ καὶ σκότωσε τοὺς Ἀρβανίτες (…) καὶ κατέβηκαν στὴν Πόρτα καὶ πολέμησαν μὲ τοὺς Κονιάρους· καὶ ὕστερα τὸν ἐνίκησαν καὶ ἦρθαν στὸ χωριό μας καὶ μᾶς τὸ ἔκαψαν καὶ ἡμεῖς φύγαμαν καὶ πήγαμαν στὸ Κοθώνι· καὶ τὸ γράφω διὰ ἐνθύμησιν.»⁴⁶

1821.08: Συμβιβασμός επαναστατών με Τούρκους

Έτσι, οι Ασπροποταμίτες «ἐξαγοραζόμενοι τὸν καιρόν, ἐσυμβιβάσθησαν μετὰ τῶν Τούρκων, αὐτοὶ μὲν νὰ ἡσυχάσωσι καὶ νὰ στέλλουσι τοὺς συνήθεις φόρους, Τοῦρκος δὲ νὰ μὴ πατήσῃ τὰ χώματά των.»⁴⁷

«Καὶ μεθ’ ὅλα ταῦτα ἔφθασε διασπαρεὶς ὁ πανικὸς φόβος ἐν τῇ ἐπαρχίᾳ· ἡ περίστασις δ’ αὕτη συνδεομένη καὶ μετὰ τῆς διαγωγῆς τοῦ Γάτσου καὶ μετὰ τῆς καταστροφῆς τοῦ Σιράκου καὶ τῶν Καλαριτῶν, ὑπεχρέωσε τὸν Στορνάρην ὅπως συμβιβασθῇ πρὸς τοὺς ἐχθρούς, τὸν καιρὸν ἐξαγοραζόμενος. Ἡ σύμβασις ἐγένετο ἀγαθή. Οἱ Τοῦρκοι, μόνην ἐπιθυμοῦντες τὴν κατάσβεσιν τῆς ἐπαναστατικῆς φλογός, ἐδέχθησαν ὅπως μὴ εἰσέλθωσι πώποτε εἰς τὸ Ἀσπροπόταμον, καὶ ἠρκέσθησαν ἐπὶ μόνῃ τῇ ὑποχρεώσει, ἣν οἱ Ἀσπροποταμῖται ἀνελάμβανον, περὶ τῆς τακτικῆς ἀποστολῆς τοῦ ἐτησίου φόρου αὐτῶν εἰς τὰς ἀρμοδίας τουρκικὰς ἀρχάς. Τοιουτοτρόπως ἔσβεσε καὶ ἡ ἐπανάστασις τοῦ Ἀσπροποτάμου ἐντὸς ἐνὸς μηνός· πληγὴν δὲ βαρεῖαν ἐπήνεγκον αἱ τρεῖς ἤδη συνεχεῖς ἀτυχίαι τῆς Ἀγραίας, τῶν Καλαριτῶν καὶ τοῦ Ἀσπροποτάμου, διότι ἡ ἐπανάστασις τῆς Δυτικῆς Ἑλλάδος περιεκόπτετο ἐπαισθητῶς.»⁴⁸

«Ὁ Στορνάρης τοποθετημένος εἰς Πόρταν, ἕτοιμος νὰ ὁρμήσῃ πρὸς τὰ Τρίκαλα, μόλις ἠκούσθη ἡ φωνὴ τῶν κανονιῶν τῆς ἐκστρατείας τοῦ Δράμαλη καὶ ὁ χαλασμὸς τοῦ Καλαριοῦ, τὸν ἄφησαν οἱ περισσότεροι καὶ πῆγαν νὰ ἀσφαλίσουν τὲς οἰκογένειές των· στρατοπεδευμένος μὲ ὀλίγους, δὲν ἐδυνήθη νὰ βασταχθῇ, καὶ ἀπεσύρθη μὲ κίνδυνον εἰς Κόρμπου, Περτουλιώτικα λιβάδια· ἐπροσποιήθη ὅτι δεν εἶχεν σκοπὸν ἀποστασίας, κλίνει εἰς συμβιβασμὸν μὲ τὸν Οὐμὲρ Βριόνην κουμπάρον,⁴⁹ ὥστε οἱ Τοῦρκοι νὰ μὴν ἐμβαίνουν εἰς τὴν ἐπαρχίαν, καὶ τὰ δίκαια ὁ ῥαγιᾶς νὰ τὰ δίδῃ διὰ μέσον αὐτοῦ. Αὕτη ἡ συνθήκη ἐμπόδισεν τὴν ὁρμὴν τῶν ἐξαγριωμένων Τούρκων πρὸς καιρὸν καὶ ἔδωσεν αἰτίαν ὅλων τῶν Καπιταναίων νὰ βαστήξουν κατ’ αὐτὸν τὸν τρόπον εἰς τὰ σύνορα τὴν ὁρμήν.⁵⁰ Ἀπ’ ἐδῶ ἄρχισεν τὸ λεγόμενον ἀπὸ τοὺς Καπιταναίους καπάκι.⁵¹»⁵²

Απόπειρα πυρπόλησης Μετσόβου από Λιακατά

«Όταν γίνονταν οι σοβαρές αυτές επιχειρήσεις στην περιφέρεια της Πόρτας, ο Γληγόρης Λιακατάς ανέλαβε μια σοβαρή στρατιωτική αποστολή. Την εποχή εκείνη το Μέτσοβο είχε καταστεί στρατιωτικό κέντρο του Χουρσίτ Πασά και γι’ αυτό λέγονταν Τουρκόσταλο. Ο Χατζηπέτρος ύστερα από τα πολεμικά ατυχήματα στην Πόρτα, είχε την έμπνευση να συστήσει στον αρχηγό του κινήματος Στορνάρη το κάψιμο του Μετσόβου, για να παρεμποδίσουν τις κινήσεις των τουρκικών στρατευμάτων από την Θεσσαλία στην Ήπειρο. Η γνώμη του έγινε δεκτή και ανέλαβε ο Λιακατάς με τα παλικάρια του να κάψει τότε το Μέτσοβο.

(…) Οι κάτοικοι του Μετσόβου, όπως ήταν επόμενο, ταράχθηκαν τότε πάρα πολύ (…) και έμασαν δύο χιλιάδες γρόσια, τα οποία έστειλε στον Λιακατά (…). Ο Λιακατάς αναγνώρισε ότι είχαν δίκαιο οι Μετσοβίτες αρκέστηκε να κάψει 183 μόνον σπίτια του Μετσόβου στην συνοικία του Αγίου Αθανασίου (Κίσσια)⁵³ και στα Γύφτικα και να βαδίσει στο Χαλίκι, όπου έκαψε τον Πύργο του Μιχαλάκη Φύλλου (Τριανταφύλλου) μαζί με τους Αρβανίτες φύλακες. Τον Πύργο του Χαλικιώτη τσέλιγγα Μιχαλάκη είχε αρπάξει ο Αλή Πασάς και είχε βάλει Αρβανίτες στρατιώτες μέσα για φρουρά. Από το Χαλίκι προχώρησε στό Προσγόλι (Περιστέρι), για να το παραδώσει στις φλόγες, καθώς και την Γότιστα και ένα άλλο πύργο του Αλή Πασά, που χρησίμευε ως στρατιωτικός σταθμός κοντά στον Άραχθο ποταμό. Ο Λιακατάς ύστερα από την εκτέλεση της παραπάνω εντολής γύρισε πάλι στη θέση του στον Κλινοβό.»⁵⁴

Αιτίες–συνέπειες συμβιβασμού επαναστατών με Τούρκους

Δυστυχώς, η έλλειψη οργάνωσης, συντονισμού και συνεννόησης μεταξύ των επαναστατών Ελλήνων, από το Σούλι και τους Καλαρίτες μέχρι τα Άγραφα, τον Ασπροπόταμο, τα Χάσια και ως τον Όλυμπο, δεν έφεραν το ποθητό για τους Έλληνες αποτέλεσμα.

«Κι ακόμα στην αποτυχία της Επανάστασης στο Ασπροπόταμο συντέλεσε και η γρήγορη επίθεση εναντίον τους των τούρκικων δυνάμεων, που κατάλαβαν αμέσως τον τρομερό γι’ αυτούς κίνδυνο, αν τυχόν επικρατούσε η Επανάσταση στα βουνά της Θεσσαλίας, γι’ αυτό και φέρθηκαν, όπως ήδη αναφέραμε, συγκαταβατικά, παρά τη νίκη τους, συνάπτοντας προσωρινή εκεχειρία με τους αρματολούς της. Έτσι η τούρκικη τακτική και πολιτική μαζί δεν επέτρεψε την ένωση και συνεννόηση των αρματολών της Θεσσαλίας, για ταυτόχρονη επίθεση ενάντια στους Τούρκους, που αν αυτό γινόταν, θα τους έκοβε την επικοινωνία με την νοτιότερη Ελλάδα και τότε η Επανάσταση εκεί θα επικρατούσε σχεδόν αυτόματα, μια που οι Τούρκοι δεν θα μπορούσαν να φέρουν στρατιωτικές δυνάμεις από τη Μικρασία στο Μοριά από τη θάλασσα, γιατί ο ελληνικός στόλος τούς εμπόδιζε να κινούνται ελεύθερα στο Αιγαίο.»⁵⁵

Δυστυχώς, «ἡ Ἑλληνικὴ Ἐπανάστασις δὲν παρήγαγεν ἄνδρα ὑπερόχου μεγέθους, οὔτε πολιτικὸν μὲ τιμὴν ἄσπιλον, οὔτε στρατιωτικὸν μὲ ἀξίωμα ἐπιβάλλον (ώστε να καταφέρει να σχεδιάσει, να ενώσει, να συγκεράσει και να εκτελέσει ένα σύνολο απελευθερωτικό σχέδιο). Ἀλλ’ ἡ ἀληθὴς δόξα της ἔγκειται εἰς τὴν ἀδάμαστον ἐνεργητικότητα καὶ τὴν ἀκλόνητον καρτερίαν τοῦ πολλοῦ λαοῦ»,⁵⁶ κατά τη γνώμη του ιστορικού George Finlay στην σπουδαία μετάφραση του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη.

Στην αποτυχία συνέβαλαν επίσης και οι «τουρκολάτρες» —κατά την έκφραση του Κασομούλη— κοτζαμπάσηδες και κάτοικοι,⁵⁷ που βοηθούσαν τους Τούρκους και εχθρεύονταν κάθε επαναστατική κίνηση. «Οἱ δημογέροντες τοῦ Τρικάλου, τουρκολάτρες καθ’ ὅλην τὴν ἔκτασιν, εἶχαν σύρει καὶ ἕναν Xατζηπερτούλην Ἀσπροποταμίτην μὲ τὸ πνεῦμά τους. Μόνον αὐτὸς δὲν ἐγνωμοδότησεν νὰ φονεύσουν τοὺς 80 (sic) Τούρκους εἰς τὴν ἀποστασίαν των τοῦ 1821. (…) Ὁ Xατζηπερτούλης, ἀπ’ ἀρχῆς ἐνάντιος τῆς ἐπαναστάσεως, δὲν συμφωνοῦσεν μὲ τοὺς ἄλλους προεστούς, ὁποῦ μολύνθησαν εἰς τὸ αἷμα συνένοχοι μὲ τὸν Καπιτάνον τὸ 1821. Αὐτὸς συμβούλεψε τὸν Στορνάρην νὰ ἀφοσιωθῇ ὅλως διόλου εἰς τοὺς Τούρκους, καθὼς καὶ ὁ Νάσιος Καστανιώτης⁵⁸ συμβούλευε τὸν Γρηγόρην.»⁵⁹

Υποσημειώσεις

¹ Σπανός Κ. 2014β (Ενθυμήσεις), 123 (ενθύμηση 687).

² «Στην αρχή η επανάσταση του Πηλίου πήγαινε καλά. Όταν, όμως, έφθασε εκεί ο Μαχμούτ πασάς Δράμαλης η κατάσταση των Πηλιορειτών επιδεινώθηκε.»

³ Σπανός Κ. 2014β (Ενθυμήσεις), 124 (ενθύμηση 688)

⁴ Σπανός Κ. 2014β (Ενθυμήσεις), 124 (ενθύμηση 689)

⁵ «Λίγο πριν από τα μέσα Μαΐου επαναστάτησαν και τα Άγραφα. Ο οπλαρχηγός Κώστας Βελής κήρυξε την επανάσταση στο Κεράσοβο στις 10 Μαΐου, όπως μαθαίνουμε από την απλή και συγκινητική προκήρυξη που έστειλε στους οπλαρχηγούς και στους κατοίκους της περιοχής για να αδράξουν τα άρματα: “Αδελφοί, ήλθεν η ώρα με το θέλημα του Θεού να ελευθερώσουμε την πατρίδα από την τυραννία την τουρκικήν. Λοιπόν, άμα λάβετε το παρόν, να πάρετε τα άρματά σας και να έλθετε όπου σας προσμένω εδώ εντός τριών ημερών, διότι ο καιρός δεν μας περιμένει περισσότερο. Να είμεθα έτοιμοι να κάμωμεν το χρέος μας εις την πατρίδα”.» Ιστορία ΙΒ 1975, 113.

⁶ Ιστορία ΙΒ 1975, 160.

⁷ Άγραφα.

⁸ Φιλήμων Δ, 147–148.

⁹ Βλιώρας 2021 (Ετυμολογικά), 23–24.

¹⁰ Βλιώρας 2021 (Ετυμολογικά), 25.

¹¹ Ιστορία ΙΒ 1975, 160.

¹² Χωριά εκατέρωθεν του ποταμού Άραχθου, όπως οι Χουλιαράδες (39°32'58.7"N 21°00'39.4"E) στα 1050 μ. υψόμετρο.

¹³ «Η είσοδος στους Καλαρίτες φαίνεται ότι έγινε στις 10 Ιουλίου, ημέρα Σάββατο.» Βακαλόπουλος Ε 1980, 452.

¹⁴ «Εἰς τὰς κώμας δὲ ταύτας ὡς εἰς θέσιν ὀχυρὰν ὑπῆρχον ἤδη καταφυγόντες πλεῖστοι ὅσοι εὐκατάστατοι Ἰωαννῖται, ἔχοντες μεθ’ ἑαυτῶν τὸ ἀξιολογώτερον τῆς κινητῆς περιουσίας των.» Αραβαντινός 1856α (Ήπειρος), 349. «Με αφορμή την ένοπλη αντιπαράθεση του Αλή Πασά με τα σουλτανικά στρατεύματα του Χουρσίτ πασά, ένα μεγάλο μέρος των χριστιανών κατοίκων των Ιωαννίνων, κυρίως οι πιο ευκατάστατοι, είχαν καταφύγει τους προηγούμενους μήνες στα δύο αυτά μεγάλα βλαχοχώρια. Κατέφυγαν εκεί θεωρώντας ότι το Σιράκο και οι Καλαρίτες, πέρα από την ασφάλεια που παρείχε η ορεινή τους θέση, διέθεταν και ισχυρή πολιτική επιρροή ικανή να αποτρέψει την στρατιωτική επέμβαση των Τούρκων. Στην περιοχή εξάλλου στάθμευε ισχυρή στρατιωτική δύναμη 700 Αλβανών υπό τον εμπειροπόλεμο Ιμπραΐμ Πρεμέτη, η οποία είχε πολύ καλές σχέσεις με τους προκρίτους των χωριών.» Κωνσταντινίδης 2017 (Ασπροποταμίτες), 160.

¹⁵ Ιστορία ΙΒ 1975, 160.

¹⁶ Αραβαντινός 1856α (Ήπειρος), 349.

¹⁷ Χωρίς να χυθεί αίμα, αναίμακτα.

¹⁸ Τρικούπης 1860α, 274–275.

¹⁹ Το σημερινό χωριό Ελάτη (Σπανός Β. 2000 (Οικισμοί), 563– 564), στη θέση 39°30'06.1"N 21°32'19.4"E και σε υψόμετρο 900 μ. Για την ετυμολογικώς ορθή γραφή με –ι–, βλ. Βλιώρας 2021 (Ετυμολογικά), 16.

²⁰ Από ενθύμηση γραμμένη σε Μηναίο Οκτωβρίου (Ἐνετίησιν ͵αψξʹ / 1760). Σπανός Κ. 2014β (Ενθυμήσεις), 126.

²¹ Ιστορία ΙΒ 1975, 161, Σκαφιδάς 1958, 93.

²² Τρικούπης 1860α, 275–276.

²³ «Ἐξεγέρθηκαν ὅμως Κλεφταρματολοὶ τοῦ Ἀσπροποτάμου (5.7.1821) ὑπὸ τὸν Νικόλαο Στορνάρη στὰ πλαίσια τοῦ ἀντιπερισπασμοῦ ποὺ ἐπιδίωξε ὁ πολιορκούμενος ἀπὸ τὸν Χουρσὶτ Ἀλῆ πασᾶς.» Παπαδημητρίου 2014β (Γρεβενά), 13.

²⁴ Φιλήμων Δ, 150.

²⁵ Γιαννούλης 1981 (Στορναραίοι), 47–48.

²⁶ Κωνσταντινίδης 2017 (Ασπροποταμίτες), 159.

²⁷ «Στην αρχή σκότωσαν, αναίτια, 66 Τούρκους που ήταν διασπαρμένοι στα χωριά, έπειτα δε ετοιμάστηκαν να επιτεθούν απ’ όλα τα σημεία εναντίον των Τρικάλων.» Γιαννούλης 1980 (Αγωνιστές), 58.

²⁸ Γιαννούλης 1981 (Στορναραίοι), 47–48.

²⁹ Κασομούλης Α, 285.

³⁰ Γιαννούλης 1981 (Στορναραίοι), 49, Γιαννούλης 1980 (Αγωνιστές), 58, Σκαφιδάς 1958, 93, Γιαννούλης 1993 (Λιακατάς), 132.

³¹ Των Αγραφιωτών.

³² Φιλήμων Δ, 150.

³³ Χωριό στη θέση 39°33'53.5"N 21°35'25.0"E και σε υψόμετρο 300 μ. Βλ. Σπανός Β. 2000 (Οικισμοί), 478–479.

³⁴ Ιστορία ΙΒ 1975, 161, Σκαφιδάς 1958, 93–94, Γιαννούλης 1981 (Στορναραίοι), 49–50, Γιαννούλης 1980 (Αγωνιστές), 58.

³⁵ Φιλήμων Δ, 150–151.

³⁶ Η σημερινή Πύλη Τρικάλων (Σπανός Β. 2000 (Οικισμοί), 465–468) στη θέση 39°27'32.2"N 21°36'54.7"E και σε υψόμετρο 230 περίπου μέτρων.

³⁷ Ιστορία ΙΒ 1975, 162.

³⁸ Στη θέση 39°30'10.4"N 21°29'42.4"E και σε υψόμετρο 1250 μ. Η λέξη Κόρμπος ετυμολογείται από το αλβανικό ουσιαστικό korb, που ανάγεται στο λατινικό corvus, με την ίδια σημασία: κοράκι. Φαίνεται ότι η αρχική ονομασία δόθηκε στο βουνό που βρίσκεται στη θέση 39°28'39.6"N 21°29'23.8"E και η κορυφή του υψώνεται στα 1721 μέτρα πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας. Το ορεωνύμιο οφείλεται είτε στο σχήμα της κορυφής που μοιάζει με κοράκι από κάποια οπτική γωνία είτε γιατί θα ζούσαν σ’ αυτό αρκετά Κορακοειδή (καρακάξες, κίσσες, καρυοθραύστες, κάργιες, χαβαρόνια, κουρούνες, κοράκια κ.ά.), αρκετά δηλαδή μαυροπούλια. Και δεν είναι τυχαίο πως σε αρκετούς χάρτες το όρος αυτό ονομάζεται Μαυροπούλι! Είναι μάλιστα χαρακτηριστικό πως ο ιστορικός και εκδότης της εφημερίδας Αἰὼν Ιωάννης Φιλήμων (1798–1874) στον 4^ο τόμο του έργου του Δοκίμιον ιστορικόν περί της Ελληνικής Επαναστάσεως του 1861 ονομάζει το όρος Μαύρη Πούλια! «Ὁ Στορνάρης ἀντεπολέμησε καθ’ ὅλην ἐκείνην τὴν ἡμέραν, ὀλίγα ζημιωθείς· γενομένης ὅμως ἐν τῷ στρατοπέδῳ αὐτοῦ λιποταξίας πολλῶν κατὰ τὴν ἐπιοῦσαν νύκτα, ἀπεχώρησεν εἰς τὰ ἐνδότερα ἐπὶ ὀκτὼ ὥρας μακράν, καὶ τὰς θέσεις κατέλαβε τῆς Μαύρης Πούλιας καὶ τοῦ Κόρμπου.» (Φιλήμων Δ, 151) Είναι φανερό πως ο λόγιος ιστορικός δυσκολευόταν να γράψει στη γενική ενικού του Μαυροπουλίου / Μαυροπουλιού και το μετέτρεψε σε Μαύρη Πούλια, όπως παρακάτω προτίμησε τον αρχαιοπρεπή τύπο τοῦ Στορνάρου!

³⁹ «Εις τας 30 Ιουλίου, όλως ξαφνικά ξημερώθηκαν μπροστά στην Πόρτα δύο χιλιάδες Τούρκοι των Τρικάλων, ιππείς και πεζοί και σύραντες δύο κανόνια επιτέθηκαν κατ’ επανάληψη εναντίον του ελληνικού στρατοπέδου, χωρίς όμως να σημειώσουν επιτυχία. Την νύχτα όμως πολλοί Έλληνες αντάρτες λιποτάκτησαν και για τον λόγο αυτό ο Στορνάρης υποχώρησε στο εσωτερικό του Ασπροποτάμου και οχυρώθηκε στις επίκαιρες θέσεις “Μαύρη Πούλια” και “Κόρμπου”, οχτώ ώρες μακριά από την Πόρτα. Οι Τούρκοι αναθαρρήσαντες από την λιποταξία των ανταρτών, αφού λεηλάτησαν και έκαψαν όλα τα γύρω χωριά, επιτέθηκαν ακολούθως κατά των ανταρτών, χωρίς όμως να πετύχουν εις την επιχείρηση αυτών και αναγκάσθηκαν τη νύκτα να επιστρέψουν στην Πόρτα, γιατί φοβήθηκαν μην τούς κάμουν αιφνιδιασμό οι αντάρτες.» Σκαφιδάς 1958, 94, Γιαννούλης 1981 (Στορναραίοι), 50.

⁴⁰ Γιαννούλης 1980 (Αγωνιστές), 58.

⁴¹ Πόρτα, Δραμίζι καὶ Τίρνα. Γιαννούλης 1981 (Στορναραίοι), 50.

⁴² Φιλήμων Δ, 151.

⁴³ Από τη Δέση Τρικάλων (Σπανός Β. 2000 (Οικισμοί), 253–256), στη θέση 39°33'38.2"N 21°22'03.8"E και σε υψόμετρο 1040 μ.

⁴⁴ Το σημερινό Πολυνέρι Τρικάλων (Σπανός Β. 2000 (Οικισμοί), 326–328) στη θέση 39°23'37.8"N 21°21'54.6"E και σε υψόμετρο 800 μ.

⁴⁵ Ο Νικολός Στορνάρης.

⁴⁶ Σπανός Κ. 2014β (Ενθυμήσεις), 126.

⁴⁷ Τρικούπης 1860α, 277, Σκαφιδάς 1958, 94–95.

⁴⁸ Φιλήμων Δ, 150–151, Ιστορία ΙΒ 1975, 162, Γιαννούλης 1980 (Αγωνιστές), 58.

⁴⁹ «Τάχα ο Βριόνης είχε βαφτίσει κανένα παιδί του Στορνάρη, αν και Μουσουλμάνος, ή η λέξη ήτανε παρατσούκλι του;» Σημείωση Γιάννη Βλαχογιάννη.

⁵⁰ «Εμπόδισαν τους Αρβανίτες να μπούνε στ’ αρματολίκια τους, δείχνοντας την ίδια διαγωγή που έδειξε ο Στορνάρης, όμως και του Ομέρ Βριόνη το παράδειγμα, που σεβάστηκε το προσκύνημα του Ασπροποτάμου, και δεν το πάτησε.» Σημείωση Γιάννη Βλαχογιάννη.

⁵¹ «Τότε ο Στορνάρης, αναμετρώντας την κρίσιμη κατάσταση που δημιουργήθηκε μετά το προσκύνημα των Αγράφων, την καταστροφή των Καλαριτών και του Σιράκου, δέχεται κι αυτός να δηλώσει υποταγή με τον όρο να μην μπαίνουν οι Τούρκοι στην περιοχή του. Οι τέτοιου είδους όμως συνθήκες, γνωστές συνήθως με το όνομα καπάκια, είχαν προσωρινό χαρακτήρα και διαρκούσαν τόσο, όσο οι οπλαρχηγοί το θεωρούσαν αναγκαίο για τα δικά τους συμφέροντα και για τα γενικότερα της επαρχίας και του έθνους.» Βακαλόπουλος Ε 1980, 453. Βλ. & Κωστής Παπαγιώργης, Τα καπάκια: Βαρνακιώτης, Καραϊσκάκης, Ανδρούτσος, εκδ. Καστανιώτη, Αθήνα 2003, ISBN 978–960–03–3470–8, σελ. 290.

⁵² Κασομούλης Α, 140–141.

⁵³ Το τοπωνύμιο ετυμολογείται από την σλαβική λέξη ки̏ша (kȉša < πρωτοσλαβικό *kỳselъ) που σημαίνει βροχή. Είναι αξιοπρόσεκτο πως και η κορυφή των 1652 μέτρων (39°39'34.0"N 21°32'53.3"E) πάνω από την Καλαμπάκα, στο όρος Κόζιακας, έχει το ίδιο όνομα!

⁵⁴ Σκαφιδάς 1958, 94.

⁵⁵ Γιαννούλης 1981 (Στορναραίοι), 51–52.

⁵⁶ Finlay 2008α, 178 (“The Greek Revolution produced no man of real greatness, no statesman of unblemished honour, no general of commanding talent. The true glory of the Greek Revolution lies in the indomitable energy and unwearied perseverance of the mass of the people.” Finlay 1877, 231)

⁵⁷ «Πρέπει να αναφερθεί ότι οι περισσότεροι από τους αρματολούς της Πίνδου και της Ρούμελης, όπως και οι πρόκριτοι των χωριών του Ασπροποτάμου, στάθηκαν ουδέτεροι ή ενίσχυσαν τα σουλτανικά στρατεύματα στην αρχή της Επανάστασης.» Κωνσταντινίδης 2017 (Ασπροποταμίτες), 159.

⁵⁸ Για τον Νάσιο Καστανιώτη δες την μελέτη μας για τον Διονύσιο Πύρρο εκ Καστανιάς.

⁵⁹ Κασομούλης Α, 287.