ΕπιπλέονΕπιπλέον

Α’. Σχεδιάγραμμα, Β’. Κείμενα, Γ’. Βιβλιογραφία

Θέμα: Μ.Μ.Ε.

Α) Σχεδιάγραμμα

✍Θέμα: Στις μέρες μας τα Media, τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης (ή Επικοινωνίας) επί το ελληνικότερο, παίζουν έναν όλο και πιο σπουδαίο ρόλο. Τείνουν να αποτελέσουν όχι μόνο το μοναδικό φορέα της ενημέρωσής μας αλλά και της διασκέδασης, της μόρφωσης, της επικοινωνίας μας...

1. Ποια στοιχεία του ρόλου τους βλέπετε να είναι θετικά και ποια αρνητικά;

2. Ποιες προϋποθέσεις νομίζετε ότι προαπαιτούνται, ώστε οι αρνητικές τους επιδράσεις να ελαχιστοποιηθούν με αντίστοιχή τόνωση των θετικών;

Πρόλογος

Κυρίως Θέμα

Ε1α. Θετικά

Ε1β. Αρνητικά

Ε2. Προϋποθέσεις

Επίλογος

Β) Κείμενα

Ειδολογικός Χωρισμός

Σπυρίδων Βλιώρας, ΕκΘέτω, σελ. 189

Η τεχνολογική πρόοδος έχει κάνει τέτοια άλματα και έχει εξαπλωθεί σε τόσο πολλούς τομείς, που είναι να απορεί κανείς. Εκεί όμως που πρωτοπορεί ως επί το πλείστον είναι η ενημέρωση και η εν γένει διακίνηση πληροφοριών. Έτσι, φτάσαμε στην έκρηξη της χρήσης των Μ.Μ.Ε. σήμερα, ενώ το μέλλον προδιαγράφεται σχετικά θολό αλλά οπωσδήποτε εντυπωσιακό.

Σαν κορωνίδα κυρίαρχη της σημερινής έκφανσης των Μ.Μ.Ε. πολλοί θα έθεταν την τηλεόραση. Συνδυάζει και ενεργοποιεί δύο σημαντικές αισθήσεις, την όραση και την ακοή, ενώ ο καταιγισμός εικόνων και ήχων και ο λόγος που αυτά αναδεικνύουν κυριεύουν το θεατή / ακροατή και τον καθηλώνουν, παρέχοντάς του αφενός περισσότερα εχέγγυα πληροφόρησης, ενημέρωσης ή ό,τι άλλου· αφετέρου όμως του περιορίζουν την κριτική του ικανότητα και του επιβάλλουν ρυθμούς αγχώδεις, μια και η λειτουργία τους αποβαίνει αγχωτική και αδυσώπητη.

Στα υπόλοιπα δύο βασικά μέσα, το ραδιόφωνο και τον τύπο (περιοδικό ή ημερήσιο) δεσπόζει μία βασική αίσθηση, η ακοή ή η όραση αντίστοιχα, συνεπικουρούμενες και από την αφή, ενδεχομένως και την όσφρηση! Ο λόγος είναι κυρίαρχος και καταλυτικός, ενώ οι σωστές αποστάσεις κρατιούνται, η φαντασία ενεργοποιείται σε μεγαλύτερο βαθμό και η κριτική ικανότητα καλλιεργείται.

Βέβαια η μορφή των Μ.Μ.Ε. που ως άνω προδιαγράψαμε δεν είναι στατική, αλλά συν τω χρόνω εξελίσσεται. Σήμερα λ.χ. αρχίζουμε να συζητάμε για αμφίδρομη τηλεόραση (interactive TV), η δικτυακή μετάδοση πληροφοριών μέσω ηλεκτρονικών υπολογιστών (Internet) ξεφεύγει ήδη από τα πειραματικά στάδια, οι δορυφορικές συνδέσεις «οργιάζουν», η εικονική πραγματικότητα (virtual reality) προβάλλει εντυπωσιακή. Κι όλα αυτά στο παρόν, ενώ στο άμεσο ή απώτερο μέλλον ποιος ξέρει τι μας περιμένει.

Η γλώσσα και τα Μ.Μ.Ε.

Θανάσης Νάκας, εφ. Καθημερινή, 10/3/1996

Οι ταμπλέτες σώζουν την ενημέρωση

Νατάσα Μπαστέα, εφ. Τα Νέα, 23/3/2012

Διαβάζουν εφημερίδες διαδικτυακά ακόμη και όσοι δεν διάβαζαν στο παρελθόν!

Ιδιαίτερα θετικές επιδράσεις στην ενημέρωση των πολιτών που μάλιστα δείχνουν όλο και μεγαλύτερο ενδιαφέρον για τις ειδήσεις, αποδεικνύεται ότι έχει η τεχνολογία του Διαδικτύου στα κινητά τηλέφωνα και τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές - ταμπλέτες. Όπως προκύπτει από την ετήσια έρευνα του ινστιτούτου Pew για την κατάσταση της δημοσιογραφίας, από την τεχνολογία ευνοούνται γενικά τα ΜΜΕ διότι πολλοί από τους χρήστες διαβάζουν διαδικτυακά το περιεχόμενο των εφημερίδων - ακόμα και αυτών που δεν διάβαζαν στο παρελθόν. Η έρευνα διενεργήθηκε σε δείγμα 3.000 ενηλίκων και καταδεικνύει ότι η φήμη και η εγκυρότητα παίζουν τον σπουδαιότερο ρόλο για τους πολίτες όταν επιλέγουν σε ποιο δημοσιογραφικό οργανισμό θα στραφούν για την ενημέρωσή τους, ακόμα και όσοι παίρνουν τις ειδήσεις στα κινητά τους. Μάλιστα, παρά την έκρηξη των λεγόμενων social media και τις ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης όπως το facebook και το twitter, οι προτάσεις από τους φίλους δεν αποτελούν σημαντικό παράγοντα για να αλλάξει κάποιος πηγές ενημέρωσης. «Υπάρχουν όλο και περισσότερες ενδείξεις ότι η θέση της πληροφορίας στη ζωή των ανθρώπων γίνεται συνεχώς σοβαρότερη», αναφέρεται στην έκθεση. «Αυτό θα μπορούσε να είναι σωτήριο για το μέλλον της δημοσιογραφίας».

Το πιο ενδιαφέρον συμπέρασμα είναι πως το 2011 αυξήθηκε ο αριθμός όσων δηλώνουν ότι ενημερώνονται μέσω εφαρμογών στα κινητά και τις ταμπλέτες. Μάλιστα ιδιαίτερα μεγάλο είναι το ποσοστό εκείνων που δηλώνουν ότι ενημερώνονται από παραδοσιακές εφημερίδες και ειδησεογραφικά πρακτορεία με τη βοήθεια των ειδικών εφαρμογών. Ετσι, οι χρήστες ταμπλετών προτιμούν μεγαλύτερα ρεπορτάζ και αναλύσεις, ενώ όσοι χρησιμοποιούν περισσότερο τα smartphone για την ενημέρωσή τους προτιμούν να διαβάζουν τους τίτλους ή τις περιλήψεις των ειδήσεων. «Τα ΜΜΕ έχουν μια πολύ καλή ευκαιρία στον τομέα των κινητών τηλεφώνων και των κινητών δικτύων», δήλωσε η Εϊμι Μίτσελ, εκπρόσωπος του ινστιτούτου ερευνών Pew. «Πρέπει όμως να καταλάβουν τη συμπεριφορά του κοινού και να αναπτύξουν σωστά τεχνολογικά και οικονομικά μοντέλα».

Σύμφωνα με την έκθεση, περίπου 100 αμερικανικές εφημερίδες ετοιμάζονται να μετατρέψουν τις ιστοσελίδες τους σε συνδρομητικές, ακολουθώντας το παράδειγμα των «New York Times» που προσφέρουν δωρεάν τα πρώτα 10 ή 20 άρθρα και κατόπιν αρχίζει σταδιακά η χρέωση. Η επισκεψιμότητα των ενημερωτικών ιστοσελίδων το 2011 στις ΗΠΑ σημείωσε αύξηση 17% σε σύγκριση με την προηγούμενη χρονιά. Την αύξηση αυτή την εκμεταλλεύτηκαν κυρίως οι εταιρείες τεχνολογίας καθώς πέντε από αυτές (Microsoft, Google, Facebook, AOL και Yahoo) απορρόφησαν 68% της συνολικής διαδικτυακής διαφημιστικής δαπάνης. Στο πλαίσιο αυτό οι ειδικοί δεν αποκλείουν τη στενότερη συνεργασία εταιρειών τεχνολογίας με ειδησεογραφικούς οργανισμούς. Η Yahoo πρόσφατα υπέγραψε συμφωνία με το δίκτυο ABC, το YouTube με το πρακτορείο Reuters και το facebook δημιούργησε συνεργασίες με εφημερίδες όπως η «Washington Post», η «Wall Street Journal» και η «Guardian».

Χωρίς μεσάζοντες

Μιχάλης Μητσός, εφ. Τα Νέα, 15/12/1995

Κοινωνία πραγματική, κοινωνία εικονική. Κοινωνία μαχητική, ενισχυμένη με τα εργαλεία της πληροφορικής. Συνέχεια πέμπτη και τελευταία: η γαλλική εξέγερση στο Internet.

Όλα ξεκίνησαν την 1η Δεκεμβρίου σε μια γενική συνέλευση των φοιτητών του Μονπελιέ. Έξι φοιτητές της πληροφορικής πρότειναν να δημιουργήσουν μια διεύθυνση στο Internet που να ενημερώνεται και να ενημερώνει για την πορεία της απεργίας. Η πρόταση υιοθετήθηκε με ενθουσιασμό και το ίδιο βράδυ οι πρώτες σελίδες ήταν έτοιμες. Είχε δημιουργηθεί ένα νέο, εναλλακτικό δίκτυο επικοινωνίας, όπου ο καθένας ήταν ευπρόσδεκτος να συμμετάσχει στέλνοντας ιδέες, σχόλια, εικόνες, ακόμη και ήχους. Ένα δίκτυο ενημέρωσης, προβληματισμού, συζήτησης και δράσης. Χωρίς μεσάζοντες.

Γρήγορα το δίκτυο απλώθηκε. Η υποδομή άλλωστε υπήρχε. Το δίκτυο Samizdat, που ασχολείται γενικά με θέματα οικολογίας, φεμινισμού και αντιμιλιταρισμού, δημιούργησε τη σελίδα Δίκτυο-Πληροφορίες-Γεγονότα (http: //www. anet. fr/~aris/NoPasaran facs. html). Ο χρήστης που ανοίγει αυτή τη σελίδα διαβάζει: «Ας λάβουμε το λόγο! Θεωρούμε αναγκαίο να μην αφήσουμε ούτε στα μέσα ενημέρωσης ούτε στις "φοιτητικές οργανώσεις" το μονοπώλιο του λόγου και της μάχης, να οργανώσουμε τα δικά μας δίκτυα ανταλλαγής και επικοινωνίας, να αναπτύξουμε επαφές και να οργανώσουμε συζητήσεις με ισότιμο, αυτόνομο και μη ιεραρχικό τρόπο». Στη συνέχεια μπορεί να διαβάσει ψηφίσματα γενικών συνελεύσεων, προκηρύξεις φοιτητών, τεύχη του περιοδικού Απεργία χωρίς όρια, άρθρα με τίτλους όπως «Αν κινηθείς, αν κινηθούμε μαζί, τότε όλα είναι πιθανά» ή «Είμαστε όλοι παράνομοι». Ακόμα και τις θέσεις εκείνων που «τα σπάνε».

Ένα άλλο δίκτυο με τίτλο Κατάσταση Κρίσης (http: //www. imaginet. fr/SDC), προχώρησε ακόμα περισσότερο. Η χθεσινή σελίδα περιλαμβάνει πληροφορίες για τη διαδήλωση του ερχόμενου Σαββάτου. Συνέντευξη με τον Ζιλ Σνεντέρ, που κάλυπτε τα γεγονότα του Μάη του ‘68 για λογαριασμό του ραδιοφωνικού σταθμού Europe.

Ενημέρωση για τα τελευταία γεγονότα αλλά και για τους λόγους της σύγκρουσης, πώς και από πού ξεκίνησαν όλα, μαζί με δημοσιεύματα του Τύπου και «ζωντανά» στιγμιότυπα από το δρόμο: εικόνες, φωνές και συνθήματα. Η «Κατάσταση Κρίσης», τονίζεται, «είναι ένα ηλεκτρονικό περιοδικό, που η περιοδικότητά του και τα θέματα που πραγματεύεται καθορίζονται μόνο από "καταστάσεις κρίσεων". Το περιεχόμενό του εξελίσσεται ώρα με την ώρα, μέρα με τη μέρα, χάρη στη συμβολή των αναγνωστών του».

Η παρουσία των απεργιών στο Internet δεν εξαντλείται μόνο στο λεγόμενο Web. Επεκτείνεται και στις «θεματικές ομάδες συζήτησης» (newsgroups). Εδώ μπορεί κανείς να πει γιατί είναι υπέρ ή κατά της απεργίας και γενικότερα να διατυπώσει την άποψή του για οτιδήποτε. Στη διάρκεια των ταραχών της 30ής Νοεμβρίου στο πανεπιστήμιο του Ζισιέ, για παράδειγμα, ο Ματίας έγραφε: «Το ραδιόφωνο μεταδίδει ότι το πανεπιστήμιο φλέγεται και λεηλατείται. Είναι ψέμα. Είμαι μέσα και μπορώ να βεβαιώσω ότι γίνονται απλώς μερικές αψιμαχίες με τα όργανα της τάξης...».*

* Η ενημέρωση για τα πρόσφατα γεγονότα στη Γαλλία με την απεργία χιλιάδων ανθρώπων και τη γενική παραλυσία που αυτή επέφερε δεν πέρασε μόνο από τα συνηθισμένα κανάλια και μέσα αλλά κι από ένα νέο μέσο ενημέρωσης, πιο πλουραλιστικό, πιο έγκυρο και πιο άμεσο κατά περιπτώσεις.

Η πληροφορία ως θέαμα

Γ. Δημητρακόπουλος, Εκθέσεις Γ’ Λυκείου, εκδ. Gutenberg, Αθήνα 1992, σελ. 117 κ.ε.

Η τηλεόραση αποσπά την προσοχή των ανθρώπων απ’ ό,τι τους ενδιαφέρει με το θέαμα και παραμορφώνει ό,τι τους ενδιαφέρει καθώς το μετατρέπει σε θέαμα. Η τηλεόραση προχωρεί σ’ αυτή τη λογική καθώς φαίνεται να δρα πάνω στην αρχή: αν κάτι κινείται, κινηματογράφησέ το, αν δεν κινείται δεν υπάρχει. Ως μέσο ακολουθεί τη δράση στα άκρα: αν κάτι είναι δραματικό, μετάδωσέ το, αν δεν είναι, τότε δραματοποίησέ το. Αν δεν μπορεί να δραματοποιηθεί, τότε δεν είναι σημαντικό. Η τηλεόραση αποσπά την προσοχή με το θεαματικό.

Η τηλεόραση έχει αυξήσει την ενημέρωση σε μεγάλο βαθμό. Ο τρόπος παρουσίασης έχει προωθήσει το ενδιαφέρον και την αίσθηση της συμμετοχής. Με λίγα λόγια έχει ζωντανέψει το ενδιαφέρον. Όμως με τη χρήση αυτών ακριβώς των ιδιοτήτων της έχει μετατρέψει την πραγματικότητα σε θέαμα: είτε με την κίνηση είτε με το χειροκρότημα είτε με το λυγμό. Κανείς έχει την εντύπωση της συμμετοχής, χωρίς να συμμετέχει. Η τηλεόραση περιέχει πληροφόρηση με στόχο την εγρήγορση και τον προσανατολισμό. Όμως το αποτέλεσμα είναι η αποξένωση...

Η τηλεόραση μπορεί να καλύψει μια σύγκρουση, έναν πόλεμο, μια επανάσταση, μια πολιτική δολοφονία, πιο έντονα από οποιαδήποτε εφημερίδα. Αυτό σημαίνει πως τείνει να δώσει λιγότερο εντυπωσιακή αντιμετώπιση στους λόγους που προκάλεσαν τα γεγονότα... Η τηλεόραση είναι ισχυρή σε οπτικά αποτελέσματα και αδύνατη σε υποθέσεις (...).

Τι γλώσσα διαμορφώνουν τα ΜΜΕ

Γιάννης Παπακώστας, εφ. Ελευθεροτυπία, 19/6/2006

Τρόποι μετάδοσης ειδήσεων στην αρχαιότητα

Μιχάλης A. Τιβέριος , εφ. Το Βήμα, 28/11/2004

Πολύ πιο κοντά στις σημερινές εφημερίδες ήταν τα Acta Senatus της Ρωμαϊκής Συγκλήτου

Είναι στη φύση του ανθρώπου να επιδιώκει την πληροφόρηση σωστών ειδήσεων, πολύ περισσότερο μάλιστα όταν πολλές από αυτές τού είναι ποικιλοτρόπως χρήσιμες. Στο πέρασμα των αιώνων οι άνθρωποι δέχονταν ειδήσεις με διαφόρους τρόπους. Ετσι ένα χαρακτό ή ζωγραφιστό σημάδι στον κορμό ενός δένδρου ή στην επιφάνεια ενός βράχου προειδοποιούσε και πληροφορούσε τον πρωτόγονο άνθρωπο για την παρουσία ενός εχθρού ή για το πέρασμα ενός θηράματος. Ανάλογα είναι και ορισμένα άλλα μέσα, οπτικά (όπως φωτιά ή καπνός) ή ακουστικά (όπως ο ήχος τυμπάνου), με τα οποία οι άνθρωποι γίνονταν επίσης κάτοχοι ειδήσεων. Κάποια μάλιστα απ' αυτά διατηρήθηκαν για μεγάλο χρονικό διάστημα. Ετσι, π.χ., βυζαντινοί αυτοκράτορες είχαν εγκαταστήσει ένα σύστημα φάρων από τα σύνορα της αυτοκρατορίας ως την Κωνσταντινούπολη που, ως επί το πλείστον, είχαν οπτική επαφή ο ένας με τον άλλον και στους οποίους άναβαν τη φωτιά κάθε φορά που εχθρικά στρατεύματα εισέβαλλαν στη χώρα τους. Οταν οι καιρικές συνθήκες ήταν καλές, η είδηση της εισβολής έφθανε στη Βασιλεύουσα μέσα σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα.

Αξίζει να υπενθυμίσουμε ότι ορισμένα από τα πρωτόγονα αυτά μέσα εξακολουθούν να είναι σε χρήση, για λόγους βέβαια παράδοσης, ακόμη και σήμερα, στις μέρες της κινητής τηλεφωνίας και του Διαδικτύου. Στη διάρκεια των διαβουλεύσεων για την εκλογή νέου Πάπα, ένας λευκός ή μαύρος καπνός που βγαίνει μέσα από τα διαμερίσματα του Βατικανού πληροφορεί τους συγκεντρωμένους στην πλατεία του Αγ. Πέτρου για την εκλογή ή όχι του νέου θρησκευτικού ηγέτη της Καθολικής Εκκλησίας.

Ωστόσο όλα τα παραπάνω μέσα που χρησιμοποιήθηκαν για τη διάδοση της είδησης δεν παρείχαν την ασφάλεια την οποία παρέχει ο άνθρωπος, όταν ο ίδιος αναλαμβάνει το ρόλο να μεταφέρει μια είδηση. Αυτό ισχύει και στις μέρες μας. Ο ρόλος του ανθρώπου ως αγγελιαφόρου έχει μια μακριά προϊστορία. Ας θυμηθούμε τον Αθηναίο οπλίτη που κάλυψε τρέχοντας την απόσταση από το Μαραθώνα ως την Αθήνα, για να αναγγείλει στους Αθηναίους τη νίκη κατά των περσικών στρατευμάτων στο Μαραθώνα το 490 π.X. Οταν μάλιστα ο άνθρωπος χρησιμοποίησε εξημερωμένα ζώα, όπως π.χ. άλογα ή άλλα γρηγορότερα μεταφορικά μέσα, ο χρόνος μετάδοσης της είδησης συντομεύθηκε σημαντικά για να φτάσουμε σήμερα, με τη συνδρομή και της ηλεκτρονικής τεχνολογίας, στους απίστευτους χρόνους διασποράς των ειδήσεων.

Οπωσδήποτε σπουδαίο σταθμό στη διάδοση της είδησης έπαιξε η ανακάλυψη της γραφής που αποτέλεσε και προϋπόθεση για τη δημιουργία της εφημερίδας. Εφημερίδες δεν ήταν άγνωστες στην αρχαία Ελλάδα, δεν είχαν όμως σχέση με το έντυπο που εμείς σήμερα ονομάζουμε εφημερίδα. Επρόκειτο συνήθως για στρατιωτικά υπομνήματα «των καθ' ημέραν συμβαινόντων». Περίφημες, π.χ., ήταν οι «βασίλειοι εφημερίδες» του Μεγ. Αλεξάνδρου όπου καταγράφονταν σε καθημερινή βάση οι δραστηριότητες του μεγάλου στρατηλάτη. Κάπως πιο κοντινό προς τη σημερινή εφημερίδα ήταν ένα είδος ημερολογίου στο οποίο καταχωρούνταν τα σημαντικότερα γεγονότα της ημέρας. Οι Ρωμαίοι ήταν ίσως οι πρώτοι που κατανόησαν τη χρησιμότητα της ύπαρξης ενός τέτοιου ημερολογίου και είχαν αναθέσει τη σύνταξή του στο Μεγάλο Ποντίφηκα. Τα σπουδαιότερα συμβάντα, μαζί με την ημερομηνία τους, αναγράφονταν πάνω σε πινακίδες βαμμένες λευκές, τις οποίες και αναρτούσαν σε δημόσιους χώρους για να είναι προσιτές στον κόσμο. Πρόκειται για τα «Μεγάλα Χρονικά» (Annales maximi) που συντάσσονταν κατά μεγάλα ή μικρά χρονικά διαστήματα και τα οποία με τον καιρό συγκεντρώθηκαν σε δεκάδες τόμους.

Χωρίς αμφιβολία, πολύ πιο κοντά στις σημερινές εφημερίδες ήταν τα Acta Senatus, τα πεπραγμένα δηλαδή της Ρωμαϊκής Συγκλήτου, και τα Acta populi (Romani) diurna (καθημερινές πράξεις του ρωμαϊκού λαού), ένα είδος εφημερίδας όπου δημοσιεύονταν τα σημαντικότερα γεγονότα της ημέρας. Περιείχαν δηλαδή αυτό το τμήμα των σημερινών εφημερίδων όπου απαντώνται κυρίως τοπικές ή εσωτερικές ειδήσεις. Κύρια άρθρα, οικονομικές αναλύσεις, επιφυλλίδες κ.ά. ήταν την εποχή αυτή άγνωστα. Δεν μας σώθηκε κανένα γνήσιο φύλλο της «εφημερίδας» αυτής. Ετσι δεν γνωρίζουμε πόσο κοντά στην αλήθεια είναι ένα πλαστό φύλλο της Acta populi diurna, του οποίου ο συντάκτης, αναμφίβολα πολύ νεότερος από την εποχή στην οποία αναφέρεται, το παρουσίασε ως φύλλο που κυκλοφόρησε στη Ρώμη στις 29 Μαρτίου του 168 π.X. Στην ύλη του περιέχονται οι ειδήσεις της επίσημης ανάληψης των καθηκόντων από ένα νέο ύπατο, ονόματι Λικίνιο, το ξέσπασμα μιας καταιγίδας με συνοδεία κεραυνών, μια συμπλοκή σε οινοπωλείο με τραυματισμούς, τα πρόστιμα που επιβλήθηκαν σε κρεοπωλεία εξαιτίας αγορανομικών παραβάσεων, η σύλληψη ενός χρηματιστή που είχε εξαφανιστεί έχοντας καταχραστεί ξένα χρήματα, η εκτέλεση ενός θανατοποινίτη και ο απόπλους του καρχηδονιακού στόλου από το λιμάνι της Ωστίας.

Πάντως πλαστά φύλλα «εφημερίδων» κυκλοφορούσαν ήδη από τους ρωμαϊκούς χρόνους. Τότε, π.χ., εμφανίστηκαν ως γνήσια, κείμενα που εφέροντο ότι έγραψαν από το μέτωπο του Τρωικού πολέμου ένας Δίκτυς από την Κρήτη και ένας Δάρης από τη Φρυγία της M. Ασίας! Με άλλα λόγια, τα δύο αυτά πρόσωπα θεωρούνταν... πολεμικοί ανταποκριτές που έκαναν ρεπορτάζ από τα πεδία των μαχών, όπου ο Αχιλλεύς κονταροχτυπιόταν με τον Εκτορα. Ο Δίκτυς έδινε τις ειδήσεις από την πλευρά των Ελλήνων, καθώς συμμετείχε με τα στρατεύματα του Ιδομενέα, του βασιλιά της Κρήτης, ενώ ο δεύτερος από την πλευρά των Τρώων, καθώς υπηρετούσε στο στρατό του Πριάμου. Και ενώ η πλαστογραφία αυτή ήταν όχι απλώς πασιφανής αλλά χονδροειδής, εντούτοις κατά τους βυζαντινούς χρόνους υπήρξαν συγγραφείς που θεωρούσαν ότι οι δύο παραπάνω ονομαζόμενοι είχαν παρακολουθήσει αυτοπροσώπως τις αιματηρές συγκρούσεις που είχαν περιγράψει στην πεδιάδα του Σκαμάνδρου ανάμεσα στους Αχαιούς και τους Τρώες!

Η επικυριαρχία της δημοσιογραφίας

Πιερ Μπουρντιέ «Για την τηλεόραση» Μετάφραση: Αλεξάνδρα Σωτηρίου, Καίτη Διαμαντάκου, Θεματικοί Κύκλοι, σελ. 178-180

[...] Όπως το πολιτικό πεδίο και το οικονομικό πεδίο, και σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό από ό,τι το επιστημονικό, καλλιτεχνικό ή λογοτεχνικό ή και νομοθετικό πεδίο, το δημοσιογραφικό πεδίο υποβάλλεται μόνιμα στη δοκιμασία των ετυμηγοριών της αγοράς, διαμέσου της -άμεσης- κύρωσης της πελατείας ή της -έμμεσης- κύρωσης της ακροαματικότητας (ακόμη και αν η ενίσχυση του κράτους μπορεί να διασφαλίσει κάποια ανεξαρτησία έναντι των άμεσων καταναγκασμών της αγοράς). Οι δημοσιογράφοι είναι αναμφίβολα πολύ περισσότερο επιρρεπείς να ασπαστούν το «κριτήριο ακροαματικότητα» κατά την παραγωγή («να το απλοποιήσουμε», «να το συντομεύσουμε» κτλ.) ή κατά την αξιολόγηση των προϊόντων ή ακόμη και των παραγωγών («περνάει στο γυαλί», «πουλάει» κτλ.), όσο υψηλότερη θέση κατέχουν (διευθυντές καναλιού, αρχισυντάκτες κτλ.) σε ένα όργανο που είναι πιο άμεσα εξαρτημένο από την αγορά (ένα εμπορικό τηλεοπτικό κανάλι σε αντίθεση με ένα πολιτιστικό κανάλι κτλ.), σε αντίθεση με τους νεαρότερους σε ηλικία και τους λιγότερο καθιερωμένους δημοσιογράφους, οι οποίοι έχουν μεγαλύτερη τάση να αντιτάσσουν τις αρχές και τις αξίες του «επαγγέλματος» στις ρεαλιστικότερες και κυνικότερες απαιτήσεις των «παλαιότερων».

Σύμφωνα με την ιδιαίτερη λογική ενός πεδίου που είναι προσανατολισμένο στην παραγωγή ενός κατεξοχήν φθαρτού αγαθού όπως είναι οι ειδήσεις, ο ανταγωνισμός για την πελατεία τείνει να λάβει τη μορφή ενός ανταγωνισμού για την προτεραιότητα, για την «πρωτιά», για τις πιο πρόσφατες ειδήσεις (το scoop) -πολύ μάλιστα περισσότερο, προφανώς, όσο εγγύτερα στον εμπορικό πόλο πρόσκειται το μέσο. Ο καταναγκασμός της αγοράς ασκείται αποκλειστικά μέσω της επήρειας του πεδίου: πράγματι, πολλά από τα scoops, που επιδιώκονται και θεωρούνται «ατού» για την κατάκτηση της πελατείας, δεν πρόκειται να υποπέσουν καν στην αντίληψη των αναγνωστών ή των θεατών και αντιληπτά θα γίνουν αποκλειστικά και μόνο από τους ανταγωνιστές (καθώς οι δημοσιογράφοι είναι οι μόνοι που διαβάζουν όλες τις εφημερίδες...). Εγγεγραμμένος καθώς είναι στη δομή και στους μηχανισμούς του πεδίου, ο ανταγωνισμός για την προτεραιότητα επιστρατεύει και ευνοεί εκείνους τους φορείς που είναι εξοπλισμένοι με επαγγελματικές διαθέσεις, οι οποίες τείνουν να εντάξουν τη σύνολη δημοσιογραφική πρακτική υπό το έμβλημα της ταχύτητας (ή της σπουδής) και της αέναης ανανέωσης1. Διαθέσεις, οι οποίες ενισχύονται αδιάλειπτα από τον ίδιο τον προσωρινό χαρακτήρα της δημοσιογραφικής πρακτικής, η οποία, υποχρεώνοντας τους δημοσιογράφους να ζουν και να σκέφτονται μέρα πάρα μέρα και να αξιολογούν μια πληροφορία σε συνάρτηση με την επικαιρότητα της (η «ναρκομανία» των τηλεοπτικών δελτίων ειδήσεων), ευνοεί ένα είδος μόνιμης αμνησίας, η οποία είναι το αρνητικό αντίστροφο της νεωτεριστικής μανίας, καθώς και μια τάση εκτίμησης των παραγωγών και των παραγώγων με γνώμονα την αντίθεση μεταξύ του «καινούριου» και του «ξεπερασμένου» 2.

Άλλη επίπτωση που προκαλεί το πεδίο, εντελώς παράδοξη και ελάχιστα ευνοϊκή για τη, συλλογική ή ατομική, εδραίωση της αυτονομίας: ο ανταγωνισμός εξωθεί σε μόνιμη επιτήρηση (η οποία μπορεί να φτάσει σε σημείο αμοιβαίας κατασκόπευσης) των δραστηριοτήτων των ανταγωνιστών, με στόχο την εκμετάλλευση των αποτυχιών τους, την αποφυγή των λαθών τους, την παρεμπόδιση των επιτυχιών τους και κυρίως την προσπάθεια δανεισμού των ^υποτιθέμενων εργαλείων της επιτυχίας τους (θέματα ειδικών αφιερωμάτων, τα οποία θα πρέπει να επαναληφθούν, βιβλία που καταγράφτηκαν από άλλους και για τα οποία «δεν μπορείς να μη μιλήσεις», καλεσμένοι που πρέπει οπωσδήποτε να έχεις, ζητήματα που πρέπει οπωσδήποτε να «καλύψεις» επειδή κάποιοι άλλοι το ανακάλυψαν, κι ακόμη δημοσιογράφοι που πρέπει να διεκδικήσεις είτε από πραγματική επιθυμία απόκτησης τους είτε για να παρεμποδιστεί η απόκτηση τους από τους ανταγωνιστές). Μ' αυτό τον τρόπο, στο συγκεκριμένο τομέα, όπως και σε άλλους, ο ανταγωνισμός όχι μόνο δεν είναι αυτόματα γενεσιουργός πρωτοτυπίας και διαφορετικότητας, αλλά αντίθετα τείνει συχνά να ευνοεί την ομοιογένεια της προσφοράς, όπως εύκολα μπορεί να διαπιστωθεί αν συγκριθούν τα περιεχόμενα των μεγάλων εβδομαδιαίων περιοδικών ή των ραδιοφωνικών ή τηλεοπτικών καναλιών με μεγάλη ακροαματικότητα. Ο συγκεκριμένος όμως ισχυρότατος μηχανισμός έχει επιπρόσθετα ως επίπτωση ότι επιβάλλει με παραπλανητικό τρόπο στο σύνολο του πεδίου «επιλογές» σε εργαλεία διάδοσης που είναι αμεσότατα και πλήρως υποταγμένα στις ετυμηγορίες της αγοράς, όπως είναι η τηλεόραση. Επιλογές που συμβάλλουν στον προσανατολισμό της σύνολης παραγωγής προς τη διατήρηση των καθιερωμένων αξιών. [...]

Υποσημειώσεις

1. Ακριβώς διαμέσου των χρονικών καταναγκασμών, που επιβάλλονται συχνά με τρόπο απολύτως αυθαίρετο, ασκείται η δομική λογοκρισία, η οποία δε γίνεται αντιληπτή στην πράξη, αλλά εκβιάζει τους λόγους των τηλεοπτικών καλεσμένων.

2. Αν η διαβεβαίωση «είναι ξεπερασμένο» μπορεί σήμερα να αντικαθιστά τόσο συχνά -και μάλιστα πέραν . του δημοσιογραφικού πεδίου- κάθε κριτικό επιχείρημα, ο λόγος είναι επίσης ότι οι βιαστικοί υποψήφιοι μνηστήρες έχουν προφανώς συμφέρον να εφαρμόζουν τη συγκεκριμένη αρχή αξιολόγησης, η οποία προσφέρει ένα αδιαμφισβήτητο πλεονέκτημα στον τελευταίο εμφανισθέντα, δηλαδή στο νεότερο δημοσιογράφο, και η οποία, παραπέμποντας σε μια σχεδόν ανούσια αντίθεση μεταξύ του πριν και του μετά, τους απαλλάσσει από την υποχρέωση να αποδείξουν την αξία τους.

Ερωτήσεις

1. Ο συγγραφέας αναφέρει πως το δημοσιογραφικό πεδίο υποβάλλεται μόνιμα στη δοκιμασία των ετυμηγοριών της αγοράς. Ποιοι δημοσιογράφοι και γιατί συμμορφώνονται περισσότερο σ' αυτές τις ετυμηγορίες;

2. Ποιες μορφές, κατά το συγγραφέα, παίρνει ο ανταγωνισμός στο δημοσιογραφικό πεδίο και πού εξωθεί; Μπορεί ο δέκτης να ελέγξει τις πιο πρόσφατες ειδήσεις;

3. Πώς δικαιολογείται στο κείμενο η ομοιογένεια της προσφοράς των ειδήσεων;

Γ'. Βιβλιογραφία