ΛατινικάΣυντακτικό

Αφαιρετική

1. Η αφαιρετική απλή ή εμπρόθετη συγκεντρώνει τις λειτουργίες τριών παλαιότερων πτώσεων: της κυρίως αφαιρετικής (separativus), της οργανικής (instrumentalis) και της τοπικής (locativus). Στην ελληνική οι χρήσεις της κυρίως αφαιρετικής υπάρχουν στη γενική, ενώ της τοπικής και της οργανικής στη δοτική.

2. Η κυρίως αφαιρετική δηλώνει την αφετηρία, εννοούμενη ως (α) Τοπική προέλευση (βλ. μάθ. XXVIII) (β) Καταγωγή (nobili genere natus· πρβ. πατρὸς ἐσθλοῦ πέφυκα· βρίσκεται και εμπρόθετη) (γ) Υλική αφετηρία ενός πράγματος (αφαιρετική της ύλης): poculum ex auro· πρβ. τὸ ἔρυμα λίθων ἐποιήσατο (δ) Σημείο της απομάκρυνσης και του χωρισμού (απλή ή εμπρόθετη): με ρήματα που σημαίνουν απέχω, απομακρύνω, ελευθερώνω, χωρίζω, στερώ, εμποδίζω (π.χ. castris abeo, pugna abstineo· πρβ. ἀπεῖχον ἀλλήλων παρασάγγην· δεῖ χρημάτων) (ε) Το αίτιο που προκαλεί το πάθος του υποκειμένου (ποιητικό αίτιο) (ζ) Σημείο εκκίνησης για σύγκριση (αφαιρετική συγκριτική): fortior hoste· πρβ. νεώτερος τοῦ Περικλέους (η) Σημείο εκκίνησης για εκτίμηση, κρίση, κτλ. singularis proelii eventu cernetur, quanto... (θ) το διαιρεμένο όλο (pauci ex militibus).

3. Η οργανική εκφράζει (α) Τη συνοδεία (π.χ. cum elephantis Alpes transiit· πρβ. ἦλθον ναυσὶ τριάκοντα (β) Τον τρόπο (Tarquinius hoc modo imperium perdit· πρβ. τούτῳ τῷ τρόπῳ ἐτείχισαν τὴν πόλιν) (γ) Την ιδιότητα (homo squalida facie) (δ) Το όργανο ή το μέσο (hasta eum transfixit· πρβ. τὴν θύραν τῇ βακτηρίᾳ ἔκρουε)· όταν πρόκειται για πρόσωπο, χρησιμοποιείται ή η πρόθεση per + αιτιατική ή οι αφαιρετικές opera, beneficio, auxilio + γενική του προσώπου, π.χ. opera adulescentis (ή per adulescentem) hostes fugati erant. To μέσο δηλώνουν επίσης οι αφαιρετικές που συνοδεύουν ρήματα όπως το compleo (militibus murum complevit), το afficio (supplicio est adfectus), το confido (viribus suis conflsus)· επίσης επίθετα όπως το dignus (longiore vita dignus erat) και το fretus (fretus viribus suis) (ε) To μέτρο (quanto miles Latinus Romano virtute antecellit· paulo maior natu· πρβ. πολλῷ κρεῖττόν ἐστιν) (στ) Την αναφορά (virtute antecellit· πρβ. ἄνθρωπος ξυνέσει ὑπερέχει τῶν ἄλλων ζώων) (ζ) Την αιτία (εσωτερικό αίτιο) (cupiditate pugnandi permotus)· εδώ ανήκουν και οι στερεότυπες φράσεις iussu, iniussu, rogatu + γενική (iniussu consulis) (η) Την ποινή (θ) Την αξία.

4. Η τοπική προσδιορίζει την πράξη τοπικά ή χρονικά (αφαιρετική του τόπου και του χρόνου· βλ. το μάθ. XXVIII).